Zastosowanie leku recepturowego w terapii popromiennego zapalenia skóry. Cz. 3: Preparaty o działaniu przeciwbólowym i znieczulającym

Ketoprofen (Ketoprofenum) (wykaz B, FP XII) występuje w postaci białego lub prawie białego krystalicznego proszku, który jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, natomiast łatwo rozpuszcza się w etanolu 96% [9]. Mechanizm działania ketoprofenu polega na hamowaniu aktywności cyklo­oksygenazy COX-1 i COX-2 (enzymu odpowiadającego za produkcję prostaglandyn w procesie zapalnym), z tego względu wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne [11, 16]. Spośród ocenianych w badaniach substancji należących do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) największą skuteczność przeciwbólową i przeciwzapalną po podaniu miejscowym wykazano w przypadku ketoprofenu, który w porównaniu z innymi związkami charakteryzuje się mniejszą masą cząsteczkową, niskim punktem topnienia oraz dużą lipofilnością, dzięki czemu lepiej penetruje przez skórę do zmienionych zapalnie tkanek [17]. Wykazano, że ketoprofen (w stężeniu 5%) może być również stosowany w profilaktyce zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych kończyn, które jest częstym i bolesnym powikłaniem występującym wśród pacjentów poddawanych radio- bądź chemioterapii [18]. Należy mieć na uwadze, że podczas kuracji preparatami miejscowymi zawierającymi ketoprofen oraz 2 tygodnie po jej zakończeniu powinno się chronić leczone miejsca przed światłem słonecznym (nawet podczas pochmurnej pogody) i promieniowaniem UV – ekspozycja słoneczna może wywołać reakcje fotonadwrażliwości [16]. Według FP XII stężenie ketoprofenu w preparatach do stosowania zewnętrznego wynosi do 2,5% [9]. W Tabeli 2 przedstawiono przegląd leków recepturowych z ketoprofenem wraz ze sposobem ich wykonania.

W terapii bólu oraz przeczulicy obszarów ciała poddanych napromieniowaniu wspomagająco wykorzystuje się środki miejscowo znieczulające (łac. anaesthetica localia), których działanie polega na porażeniu zakończeń bólowych i nerwów czuciowych [6, 7]. Siła i czas działania substancji są zróżnicowane.

W połączeniu z surowcami znieczulającymi stosowane są także substancje przeciwświądowe i przeciwzapalne, takie jak hydrokortyzon, prednizon, prednizolon czy prometazyna w celu łagodzenia bólu wywołanego świądem napromieniowanej skóry [1, 6, 7]. W tabelach przedstawiono charakterystykę substancji miejscowo znieczulających i przeciwświądowych stosowanych w terapii bólu towarzyszącego radioterapii (Tabela 4) oraz przykładowe receptury (Tabela 5).

Zapalenie jamy ustnej (łac. mucositis) jest kolejnym efektem ubocznym często występującym podczas stosowania radioterapii, szczególnie w obszarze głowy i szyi. Komórki błony śluzowej jamy ustnej są bardzo wrażliwe na działanie promieniowania jonizującego, dlatego podczas terapii (najczęściej 2–3 tygodnie od jej rozpoczęcia) może wystąpić zaczerwienienie, podrażnienie, pieczenie, owrzodzenie, suchość i ból w obrębie jamy ustnej. Pojawiają się także afty (ubytki błony śluzowej).