Zmiany w dyżurowaniu aptek
Warunki formalne wyboru apteki do pełnienia dyżuru
Ustawodawca wskazuje, jakie warunki powinna spełnić apteka, która została zgłoszona przez przedsiębiorcę do pełnienia dyżurów. W pierwszej kolejności, o czym była mowa, podmiot prowadzący aptekę albo upoważniona przez niego osoba składają oświadczenia:
a) o możliwość zapewnienia przez podmiot prowadzący aptekę ogólnodostępną niezbędnego asortymentu na potrzeby mieszkańców powiatu w zakresie zaopatrzenia w produkty lecznicze, w tym leki recepturowe, wyroby medyczne oraz pozostałe produkty aptek ogólnodostępnych oraz w zakresie świadczenia usług farmaceutycznych i sprawowania opieki farmaceutycznej oraz liczby personelu dostosowanej do zapewniania wskazanych potrzeb,
b) że nie zachodzi żadna z okoliczności wyłączająca możliwość wyznaczenia apteki do pełnienia dyżurów.
Zgodnie z art. 94 ust. 8 ustawy Prawo farmaceutyczne, do pełnienia dyżurów w porze nocnej lub dyżurów w dni wolne od pracy nie wyznacza się apteki ogólnodostępnej, jeżeli wobec podmiotu, który ją prowadzi:
- toczy się postępowanie administracyjne w przedmiocie cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki,
- w okresie 3 lat poprzedzających rok, w którym ma być pełniony dyżur, wydano:
a) ostateczną decyzję w przedmiocie cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej,
b) ostateczną decyzję w przedmiocie nakazania usunięcia w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień w prowadzeniu działalności objętej zezwoleniem na prowadzenie apteki ogólnodostępnej,
c) prawomocne orzeczenie zakazujące wykonywania działalności gospodarczej objętej zezwoleniem na prowadzenie apteki ogólnodostępnej.
Wątpliwości może budzić w szczególności przesłanka wskazana w ust. 8 pkt 2 lit. b, ponieważ jej brzmienie wskazuje, że jakakolwiek decyzja ostateczna nakazująca usunięcie uchybień w prowadzeniu działalności aptecznej, np. decyzja wydana w wyniku postępowania kontrolnego czy decyzja w przedmiocie naruszenia zakazu reklamy aptek, wydana w okresie 3 lat poprzedzających rok, w którym ma być pełniony dyżur, uniemożliwi aptece pełnienie dyżuru. Ustawodawca nie wskazuje ani nie różnicuje bowiem, o jakim uchybieniu mowa (nie ma wskazania np. na rażące naruszenie). W rezultacie każde uchybienie, do którego usunięcia apteka została zobowiązana decyzją administracyjną, a która stała się ostateczna, np. zobowiązanie do zakupu aktualnej Farmakopei Polskiej po kontroli, wykluczy aptekę z kręgu podmiotów uprawnionych do dyżurowania.
Zarząd powiatu dokonuje wyboru apteki ogólnodostępnej do pełnienia dyżurów, biorąc pod uwagę potrzeby mieszkańców, lokalne uwarunkowania geograficzne i demograficzne oraz położenie lokalu apteki ogólnodostępnej, a także możliwość zapewnienia przez podmiot prowadzący aptekę ogólnodostępną niezbędnego asortymentu oraz liczby personelu dostosowanej do zapewniania potrzeb mieszkańców powiatu.
Wyznaczenie apteki do pełnienia dyżuru
Zarząd powiatu, wyznaczając aptekę do pełnienia dyżurów, dokonuje wyboru spośród aptek zgłoszonych w sposób opisany powyżej. W przypadku braku zgłoszenia apteki lub w przypadku zgłoszenia apteki, która nie spełnia wskazanych kryteriów, zarząd wyznacza do pełnienia dyżurów inną aptekę, biorąc pod uwagę wymagane kryteria, o których była mowa.
Po analizie poziomu zaspokajania potrzeb mieszkańców, zwłaszcza weryfikacji funkcjonowania na terenie powiatu przynajmniej jednej apteki w trybie całodobowym, zarząd powiatu może również wyznaczyć dodatkowo:
a) apteki do pełnienia dyżurów w mieście będącym siedzibą powiatu, liczącym więcej niż 40 tys. mieszkańców lub
b) szerszy niż określony w definicji dyżuru zakres godzinowy do pełnienia przez wyznaczoną aptekę ogólnodostępną (praca w dni wolne od pracy: kolejne 4 godziny zegarowe w przedziale czasowym między godzinami 10.00 a 18.00, praca w porze nocnej: kolejne 2 godziny zegarowe w przedziale czasowym między godzinami 19.00 a 23.00).
Przed podjęciem uchwały, w której zarząd powiatu samodzielnie wskazuje apteki do pełnienia dyżurów, podmiot prowadzący wskazaną aptekę (bądź osoba przez niego upoważniona) w terminie 7 dni od dnia wezwania przez zarząd powiatu jest zobowiązana do złożenia oświadczenia o niezachodzeniu okoliczności wyłączających aptekę z pełnienia dyżurów. Także w tym przypadku oświadczenie składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń przewidzianej w art. 233 § kodeksu karnego, a składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
W przypadku uzasadnionych wątpliwości w zakresie prawdziwości okoliczności wskazanych w oświadczeniach, zarząd powiatu może wystąpić do wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego z wnioskiem o potwierdzenie tych okoliczności. Wojewódzki inspektor farmaceutyczny udziela zarządowi powiatu odpowiedzi niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku.
Kopię uchwały w przedmiocie pracy aptek na terenie powiatu zarząd powiatu niezwłocznie przekazuje właściwemu miejscowo wojewódzkiemu inspektorowi farmaceutycznemu, dyrektorowi oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia oraz aptece wyznaczonej do pełnienia dyżurów.
Istotą nowych uregulowań jest odejście od przymusu pełnienia dyżurów na rzecz ich dobrowolności.
Finansowanie dyżurów
Istotną zmianą wprowadzoną przez nowelizację ustawy refundacyjnej jest finansowanie dyżurów przez Narodowy Fundusz Zdrowia. W myśl art. 94 ust. 13 ustawy Prawo farmaceutyczne, pełnienie przez aptekę dyżurów na podstawie uchwały zarządu powiatu podlega finansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Wyjątkiem jest pełnienie dyżurów w tzw. rozszerzonym zakresie godzinowym, tj. w czasie powyżej kolejnych 4 godzin zegarowych w przedziale czasowym między godzinami 10.00 a 18.00 (dla pracy w dni wolne) lub powyżej kolejnych 2 godzin zegarowych między godzinami 19.00 a 23.00 (dla pracy w porze nocnej). W tej sytuacji powiat jest zobowiązany do finansowania pełnienia dyżurów z własnych środków, w zakresie wykraczającym ponad wskazany zakres godzinowy. W uzasadnieniu do nowelizacji ustawy refundacyjnej wskazano, że dostępne dane jednoznacznie wskazują na zanik zakupu leków refundowanych po godz. 23.00, co potwierdza zasadność finansowania ze środków publicznych dyżurów wyłącznie do godz. 23.00. Jednocześnie zwrócono uwagę, że nie ma przeszkód, aby zarząd powiatu wyznaczył apteki do pełnienia dyżurów także po godz. 23.00, jednakże wówczas dyżury będą musiały być pełnione nieodpłatnie albo płatność będzie finansowana ze środków własnych powiatu.
Finansowanie dyżurów aptek przez NFZ ma postać wynagrodzenia ryczałtowego w kwocie stanowiącej równowartość 3,5% minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, w przeliczeniu na 1 godzinę faktycznie przeprowadzonego dyżuru.
W celu sfinansowania dyżurów niezbędne jest zawarcie przez podmiot prowadzący aptekę oddzielnej od umowy refundacyjnej umowy z NFZ na okres obowiązywania tej uchwały. Wzór umowy zostanie umieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej Narodowego Funduszu Zdrowia.
Do rozliczenia umowy apteka będzie zobowiązana do przekazania do właściwego oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia (dalej: OW NFZ) zestawienia godzin dyżurów odbytych w danym okresie rozliczeniowym, opracowanego zgodnie z zawartą umową, wraz z zestawieniem refundacyjnym. Wynagrodzenie będzie wypłacane przez OW NFZ na numer rachunku bankowego przedsiębiorcy podanego w umowie nie później niż w terminie 15 dni od dnia otrzymania zestawienia godzin dyżurów.
Dane dotyczące pełnionych dyżurów przekazywane przez apteki do OW NFZ, na podstawie których następuje wypłata finansowania, podlegają kontroli ze strony Funduszu na zasadach określonych w przepisach ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Jeżeli w wyniku kontroli zostanie stwierdzone, że apteka nie pełniła dyżuru albo pełniła go w wymiarze mniejszym, niż zostało wyznaczone, podmiot prowadzący aptekę ma obowiązek zwrotu dotychczas otrzymanego wynagrodzenia ryczałtowego z tytułu pełnienia dyżurów, od czasu wyznaczenia do ich pełnienia, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania do zapłaty.
W przypadku gdy z przyczyn losowych wyznaczona do pełnienia dyżurów apteka nie ma możliwości ich pełnienia, przedsiębiorca informuje o tym zarząd powiatu, który wyznacza inną aptekę do pełnienia dyżurów. W tej sytuacji umowa na pełnienie dyżurów zawarta przez NFZ z pierwotnie wyznaczoną apteką wygasa z dniem skutecznego poinformowania NFZ przez zarząd powiatu o podjęciu uchwały o wyznaczeniu nowej apteki do dyżurowania, przy czym finansowanie tej aptece dyżurów następuje za okres ich faktycznego pełnienia.
Zarząd powiatu wydaje uchwałę zmieniającą pierwotną uchwałę w sprawie dyżurów w zakresie wskazania w niej nowo wyznaczanej do pełnienia dyżurów apteki, przy czym okres obowiązywania zmienianej uchwały pozostaje bez zmian. Wyznaczenia nowej apteki ogólnodostępnej do pełnienia dyżurów dokonuje się na podstawie informacji uzyskanych we wcześniejszej procedurze wyznaczania aptek do dyżurowania, przy czym w pierwszej kolejności, jeżeli to możliwe, wyboru dokonuje się spośród aptek dobrowolnie zgłoszonych.
Podsumowanie
Nowelizacja ustawy refundacyjnej wprowadza nowy model ustalania rozkładu godzin pracy aptek na terenie powiatu. Na przedsiębiorców nałożono nowe obowiązki, m.in. informowania zarządu powiatu o planowanych godzinach pracy do dnia 30 września czy wysyłania do NFZ zestawień potwierdzających pracę aptek w określonych godzinach w trakcie dyżurów. Nowym rozwiązaniem prawnym jest umowa z NFZ obejmująca finansowanie dyżurów w podstawowym – wskazanym w ustawie – zakresie godzinowym.
Jak wskazano w uzasadnieniu do nowelizacji ustawy refundacyjnej, istotą nowych uregulowań jest odejście od przymusu pełnienia dyżurów na rzecz ich dobrowolności. Z tego względu w przypadku odgórnego wyznaczenia aptek do dyżurowania w miejscowościach będących siedzibami powiatów nieprzekraczającymi 40 tys. mieszkańców, dyżury będą finansowane ze środków NFZ, natomiast w przypadku miejscowości liczących powyżej 40 tys. mieszkańców – o zasadności pełnienia dyżurów będzie decydował zarząd powiatu, uwzględniając zarówno potrzeby miejscowej ludności, jak i własne możliwości pokrycia kosztów dyżurowania.
Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw została podpisana przez Prezydenta RP i opublikowana w Dzienniku Ustaw, poz. 1938 w dniu 20.09.2023 r.
Omówione zmiany w przepisach ustawy Prawo farmaceutyczne dotyczące dyżurów aptek wejdą w życie z dniem 1.11.2023 r.
*1 stycznia – Nowy Rok, 6 stycznia – święto Trzech Króli, pierwszy dzień Wielkiej Nocy, drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja – święto państwowe, 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 1 listopada – Wszystkich Świętych, 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości, 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia, 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw.
- Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych.
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
- Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne.
- Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy.
