Zastosowanie leku recepturowego w terapii popromiennego zapalenia skóry. Preparaty o działaniu przeciwzapalnym oraz przeciwdrobnoustrojowym

W celu zmniejszenia odczynu popromiennego skóry zaleca się stosowanie surowców o działaniu przeciwzapalnym. Ze względu na podatność uszkodzonego promieniowaniem naskórka na infekcje patogenami chorobotwórczymi wykorzystuje się również substancje o aktywności przeciwdrobnoustrojowej.

Radioterapia jest jedną z podstawowych metod nieoperacyjnego leczenia nowotworów i choć skuteczna, obarczona jest ryzykiem wystąpienia szeregu powikłań i działań niepożądanych. Skóra poddawana napromieniowaniu łuszczy się, staje się sucha, podrażniona, mało sprężysta, podatna na urazy, otarcia, obrzęk, a u pacjentów długotrwale leżących napromieniowanie przyczynia się do wystąpienia odleżyn. Rozwój stanu zapalnego utrudnia gojenie się uszkodzonego naskórka i pogarsza jakość życia chorych, dlatego w celu zmniejszenia odczynu zapalnego stosuje się miejscowo glikokortykosteroidy (mGKS). Skóra po radioterapii jest również podatna na infekcje, z tego względu niezbędne jest wdrożenie leczenia preparatami wykazującymi aktywność przeciwdrobnoustrojową [1–3].

Leki recepturowe stanowią cenną alternatywę dla leków gotowych, stwarzając możliwość przygotowania preparatów o indywidualnie dobranym składzie w odpowiednich dawkach. Zastosowanie leku magistralnego eliminuje także konieczność wprowadzania dodatkowych substancji pomocniczych o potencjalnych właściwościach drażniących, tj. środków konserwujących czy środków zapachowych, które zawarte są w preparatach produkowanych przemysłowo. W recepturze aptecznej spośród miejscowo stosowanych glikokortykosteroidów dostępne są hydrokortyzon oraz prednizolon. Jako surowiec o działaniu przeciwzapalnym wykorzystywany jest również ichtammol. W przypadku zakażeń wywołanych przez drobnoustroje stosowanymi surowcami pro receptura są chlorheksydyna, związki srebra, detreomycyna, neomycyna czy metronidazol [3–5]. Substancjami przydatnymi w terapii popromiennego zapalenia skóry są także kwas winowy i palmitynian askorbylu [5]. Należy mieć ma uwadze, że zastosowanie odpowiedniego podłoża wpływa na właściwości sporządzonego preparatu i stanowi istotny czynnik terapii zmian skórnych. Podłoża lipofilowe wykazują działanie okluzyjne, zwiększając uwodnienie warstwy rogowej oraz penetrację substancji aktywnej w głąb skóry. Zalecane są na zmiany hiperkeratotyczne (zrogowaciałe), suche, łuszczące się i spękane. Podłoża hydrofilowe charakteryzują się słabszą penetracją, natomiast mogą być aplikowane w przypadku ostrego stanu zapalnego z tendencją do wysięku, na wszystkich obszarach ciała [6, 7].

Surowce o działaniu przeciwzapalnym

mGKS stosowane zewnętrznie na skórę wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwświądowe i przeciwobrzękowe, jednak należy mieć na uwadze, że mogą powodować wystąpienie działań niepożądanych. Bezpieczna steroidoterapia miejscowa opiera się na prawidłowo dobranej dawce (w zależności od wieku pacjenta) oraz sposobie i miejscu aplikacji leku. W celu kontroli ilości stosowanego preparatu wprowadzono jednostkę opuszki palca (Finger Tip Unit, FTU), która odpowiada ilości kremu/maści wyciśniętej przez końcówkę o średnicy 5 mm (otwór w tradycyjnej nakrętce tuby do unguatora ma średnicę 8 mm) nakładanej od dystalnego fałdu skórnego do czubka palca wskazującego pacjenta. Średnio odpowiada około 0,5 g preparatu (Rycina 1) [8–10].

Liczba jednostek FTU potrzebnych do leczenia poszczególnych okolic ciała w zależności od wieku pacjenta przedstawiona jest w Tabeli 1.