Jak chronić się przed owadami? Preparaty odstraszające komary i kleszcze

Komary i kleszcze uznaje się za wektory przenoszące patogeny, stanowiące zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. To znaczy, że powodowane przez nie ukąszenia to nie tylko bolesna przypadłość, ale przede wszystkim ryzyko wystąpienia poważnych chorób zakaźnych. Z tego względu istotne jest stosowanie środków ochrony przed komarami i kleszczami – zarówno w kraju, jak i w czasie podróży do innych stref klimatycznych.

Dlaczego komary są niebezpieczne?

Komary to niewielkie owady żyjące we wszystkich strefach klimatycznych; w Polsce spotykane są osobniki należące do ponad 40 gatunków. Dorosłe osobniki żeńskie komarów żywią się krwią zwierząt stałocieplnych, która odgrywa istotną rolę w rozwoju składanych przez nie jaj. Najbardziej atrakcyjnym żywicielem dla komarów jest człowiek, ponieważ jego pot zawiera amoniak i kwas mlekowy – substancje wyczuwalne przez receptory węchowe komarów (podobnie jak dwutlenek węgla zawarty w wydychanym powietrzu). Co ciekawe, na wybór atakowanych przez samice osób mają wpływ także: grupa krwi (preferowana grupa 0), ciemny ubiór, perfumy o intensywnym zapachu oraz dźwięki o wysokiej częstotliwości (głos kobiecy). Moment ukąszenia przez komara może pozostawać niewyczuwalny, ponieważ aparat kłująco-ssący komarów jest zdolny do omijania zakończeń nerwowych obecnych w skórze. Dopiero kontakt ze śliną owada, która zawiera substancje zapobiegające krzepnięciu krwi, powoduje świąd i wystąpienie opuchlizny.

Gatunki komarów występujące w Polsce nie przenoszą groźnych wirusów i bakterii. Jedynym efektem ukąszenia pozostaje nieprzyjemna i bolesna zmiana skórna, której może towarzyszyć odczyn alergiczny. Jednakże gatunki komarów występujące na obszarach podzwrotnikowych i tropikalnych, z którymi można się zetknąć podczas podróży, przenoszą wiele niebezpiecznych drobnoustrojów. Do chorób wywoływanych przez te owady należą:

• malaria (zimnica) – ostra lub przewlekła choroba wywoływana przez pierwotniaki, które bytują w krwinkach czerwonych i powodują wysoką gorączkę, senność, bóle głowy, wymioty, bóle kości i mięśni oraz uszkodzenia narządów wewnętrznych;
• żółta febra (żółta gorączka) – choroba o podłożu wirusowym, której objawami są: wysoka gorączka, żółtaczka, krwotoki, dysfunkcja nerek, a w konsekwencji zgon;
• denga – choroba wirusowa, która objawia się w postaci powiększonych węzłów chłonnych i wątroby, wymiotów, krwotoków mogących doprowadzić do śpiączki, a nawet zgonu;
• japońskie zapalenie mózgu – wywoływane przez wirusy, objawia się podobnie jak grypa, jednak prowadzi do zapalenia mózgu i zgonu;
• dirofilarioza – choroba wywołana przez nicienie, których larwy rozwijają się w sercu i płucach; nieleczona prowadzi do zgonu.

Niebezpieczeństwo związane z kleszczami

Kleszcze należące do gromady pajęczaków liczą obecnie ponad 900 gatunków i występują głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Na terenie Polski żyje na stałe 19 gatunków kleszczy. Wszystkie uznaje się za czasowe pasożyty zewnętrzne kręgowców, jednak żaden z gatunków nie jest pasożytem człowieka. Większość kleszczy występuje na polach, łąkach i w lasach, niektóre bytują na zwierzętach domowych. Żywią się krwią, którą pobierają, nacinając skórę żywiciela, a ssąc ją, wprowadzają do krwiobiegu neurotoksyny oraz groźne dla zdrowia i życia patogeny.

W zależności od gatunku kleszcze (również te bytujące w Polsce) przenoszą różne choroby zakaźne. Najpoważniejsze z nich to:

• borelioza (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa) – choroba bakteryjna, która atakuje trzy rodzaje tkanek: łączną, nerwową i mięśniową; pierwszym objawem jest pojawiający się po ukąszeniu rumień wędrujący – obrzęknięty i zaczerwieniony obszar wokół miejsca wkłucia, który wyglądem przypomina obrączkę; dalsze objawy obejmują bóle mięśniowo-stawowe, zaburzenia koncentracji i problemy krążeniowe;
• babeszjoza – wywoływana przez pierwotniaki, które powodują degradację krwinek czerwonych; u zdrowych osób przypomina grypę i mija samoistnie, jednak u ludzi z osłabioną odpornością może prowadzić do zgonu;
• tularemia – ostra choroba bakteryjna, której towarzyszy obrzęk węzłów chłonnych i posocznica;
• gorączka plamista Gór Skalistych – schorzenie wywoływane przez bakterie z rodzaju riketsji, którego objawem jest wysoka gorączka i wysypka będąca źródłem krwotoków;
• choroba wywołana przez wirus Powassan – jej objawy przypominają boreliozę, jednak pojawiają się znacznie szybciej i są bardziej nasilone; w jej przebiegu dochodzi do trwałych uszkodzeń neurologicznych, powodujących zgon u ok. 10% zakażonych;
• choroby wywoływane przez flawiwirusy: wirus Zachodniego Nilu, dengi, kleszczowego zapalenia mózgu, żółtej gorączki czy Zika – powodujące inwalidztwo lub zgon.