O wykorzystaniu ditranolu w terapii łuszczycy cz. 2

Łuszczyca to przewlekła choroba o charakterze zapalnym charakteryzująca się występowaniem suchych, łuszczących się zmian skórnych. W terapii łuszczycy stosowane są m.in. preparaty zawierające w swoim składzie ditranol, które sporządza się wyłącznie jako leki recepturowe w aptekach.

Ditranol (syn. dithranolum, cignolinum, anthralinum, batidrolum) jest surowcem farmaceutycznym wykorzystywanym w praktyce recepturowej do otrzymywania postaci leku przeznaczonych do użytku zewnętrznego (ad usum externum) jako remedium antipsoriaticum w terapii łuszczycy (łac. psoriasis). Według monografii farmakopealnej (FP XIII) ditranol przyjmuje postać żółtego lub żółtobrunatnego krystalicznego proszku, który praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie [1]. Jest również trudno rozpuszczalny w etanolu – 1 g substancji rozpuszcza się w 100–1000 ml rozpuszczalnika. FP XIII zaleca terapię ditranolem w dawce jednorazowej stosowanej zewnętrznie w zakresie stężeń od 0,1% do 0,5% (czas ekspozycji na skórze do 30 min) oraz w dawce dobowej obejmującej zakres stężeń 1–3%. Nie określono natomiast dawek maksymalnych dla cygnoliny [1]. Substancja w zależności od zastosowanego stężenia charakteryzuje się działaniem keratoplastycznym lub keratolitycznym, przeciwłojotokowym i przeciwzapalnym, a dodatkowo posiada właściwości bakterio- i grzybobójcze [1, 2]. Aktywność lecznicza ditranolu jest skutkiem jego silnych właściwości redukujących (hamujących nadmierną proliferację komórek naskórka oraz stan zapalny) [2, 3].

Najczęściej sporządzanymi w aptekach preparatami z cygnoliną są półstałe postaci leku, tj. maści, pasty i kremy. Z uwagi na słabą rozpuszczalność surowca zarówno w wodzie, jak i etanolu, rzadziej wykonuje się roztwory alkoholowe, które przeznaczone są do stosowania na owłosioną skórę głowy. Najczęściej spotykany przepis recepturowy na maść z cygnoliną zawiera dwa podstawowe składniki: cygnolinę oraz odpowiednie podłoże. Ditranol przepisywany jest również z innymi substancjami leczniczymi, takimi jak kwas salicylowy, mocznik czy glikokortykosteroidy (hydrokortyzon, prednizolon). W przypadku jednoczesnej obecności w preparatach mocznika lub kwasu salicylowego działanie ditranolu jest silniejsze z uwagi na lepszą penetrację substancji do skóry. Kwas salicylowy stanowi także czynnik stabilizujący dla ditranolu – w zależności od zastosowanego podłoża, dodawany do składu leku, chroni surowiec przed utlenieniem lub opóźnia ten proces [4, 5].

Przykłady preparatów recepturowych zawierających w swoim składzie ditranol przedstawiono w Tabeli 1. Podczas ich sporządzania należy używać rękawiczek zarówno dla ochrony przed działaniem drażniącym cygnoliny, jak i jej właściwościami barwiącymi. Proces odważania substancji powinien odbywać się przy użyciu plastikowej lub drewnianej łyżki, a w trakcie wykonywania preparatów półstałych przy użyciu miksera aptecznego powinno się korzystać z jednorazowych mieszadeł. Ważne jest również, aby ze względu na silne i drażniące działanie cygnoliny zapewnić właściwą wielkość i odpowiednią dystrybucję cząstek substancji w podłożu w półstałych postaciach leku. Zaleca się zatem rozcieranie surowca z wykorzystaniem cieczy lewigującej, takiej jak parafina płynna. Ditranol powinien być przechowywany w szczelnie zamkniętych pojemnikach lub w butelkach aptecznych (sztanglasach) z ciemnego szkła w temperaturze poniżej 25°C. Do opakowania gotowego preparatu powinno się dołączyć etykiety: „Chronić od światła” oraz „Przechowywać w chłodnym miejscu”. Co ważne, wykonując półstałe postaci leku z ditranolem, należy zwrócić szczególną uwagę na dobór właściwego podłoża maściowego, które stanowi czynnik warunkujący stabilność preparatu. Przykłady podłoży maściowych, które nie stwarzają trudności recepturowych podczas wykonywania preparatów z cygnoliną i nie wymagają stabilizacji surowca kwasem salicylowym, to wazelina biała, żółta bądź hydrofilowa, maści eucerynowe i maść cholesterolowa (Rycina 1) [1, 4–7].

Należy podkreślić, że ditranol odznacza się wysoką reaktywnością i jest niestabilny chemicznie, a do jego rozkładu może dojść pod wpływem światła słonecznego, powietrza czy też podwyższonej temperatury. Surowiec ze względu na swoje właściwości redukujące jest niezgodny z silnymi utleniaczami, np.: nadmanganianem potasu, enzymami zawartymi w gumie arabskiej, jodem, bromem, nadtlenkami zawartymi w lanolinie, dlatego też należy unikać takich połączeń recepturowych. Cygnolina jest również nietrwała w pH > 7 – wykazuje niezgodności recepturowe z substancjami o charakterze zasadowym, m.in. tlenkiem cynku, pastą cynkową czy mydłem potasowym. Wynikiem rozkładu cygnoliny jest zmiana zabarwienia preparatu na fioletowo-brązowy lub czarny [4, 5]. Klasycznym przykładem niezgodności recepturowej z udziałem cygnoliny, często spotykanej przez farmaceutów w praktyce aptecznej, jest jej niezgodność z pastą cynkową (Rp. 9) (Rycina 2).