Opieka farmaceutyczna – jakiego przygotowania wymaga od farmaceuty?

Ustawa o zawodzie farmaceuty z dnia 10 grudnia 2020 roku zmieniła sposób patrzenia na zawód farmaceuty w Polsce. Ten przełomowy dokument, który przeobraził paradygmat zawodu i wprowadził opiekę farmaceutyczną jako świadczenie zdrowotne, niesie jednocześnie wielkie wyzwania edukacyjne. Jakie to wyzwania i czy farmaceuci są przygotowani do świadczenia nowych usług?

Przegląd lekowy oraz indywidualne plany opieki farmaceutycznej to usługi bardzo zaawansowane merytorycznie. Aby opracować indywidualny plan opieki farmaceutycznej, farmaceuta będzie musiał wykazać się wieloma umiejętnościami praktycznymi, takimi jak:

• właściwy kontakt/komunikacja z pacjentem,
• zebranie wywiadu medycznego i farmakoterapeutycznego,
• ocena poprawności farmakoterapii,
• identyfikacja i klasyfikacja problemów lekowych.

Farmaceuta staje zatem w obliczu tych nowych zadań jako ekspert od farmakoterapii, nowy członek zespołu terapeutycznego, partner merytoryczny lekarza. Definiując problemy lekowe, naświetla elementy farmakoterapii wymagające szczególnej uwagi podczas podejmowania przez lekarza decyzji terapeutycznych. Farmaceuta w tej relacji nie jest zatem konkurentem lekarza prowadzącego leczenie pacjenta, nie przejmuje odpowiedzialności za sposób postępowania terapeutycznego, ale wykorzystując swoją szeroką wiedzę z zakresu farmakoterapii, farmakokinetyki, farmakodynamiki, farmakognozji, chemii leków i wielu innych dziedzin, może być wsparciem w trudnych decyzjach terapeutycznych. Jest to szczególnie istotne w przypadku pacjentów starszych z wielochorobowością i ciężką wielolekowością, nad którymi w systemie brak jest kontroli.

Czynniki, które oddziałują na proces leczenia takich pacjentów, to:

• zaangażowanie w ich leczenie wielu specjalistów, którzy nie koordynują swoich działań,
• ogromna skala samoleczenia w Polsce,
• dynamicznie rosnący rynek leków OTC oraz suplementów diety,
• ograniczenia systemu opieki zdrowotnej – czas trwania wizyty lekarza rodzinnego jest ograniczony czasowo, a także z uwagi na pandemię COVID-19 brak bezpośredniej konsultacji medycznej.

Farmaceuta odgrywa rolę eksperta, który może wypełnić tę potężną lukę w koordynacji działań i czynników wpływających na proces leczenia. Lukę niosącą wiele poważnych zagrożeń o charakterze zdrowotnym, społecznym oraz ekonomicznym. Konsekwencje polipragmazji i błędów lekowych to nie tylko zwiększenie ryzyka działań niepożądanych leków oraz ich interakcji, to także wzrost ryzyka nasilenia już istniejących schorzeń, indukowanie nowych patologii, a także spadek sprawności funkcjonalnej pacjenta, a w konsekwencji zwiększenie ryzyka śmiertelności.

Farmaceuta partnerem lekarza i pacjenta

Farmaceuta staje zatem wobec lekarza jako partner, natomiast wobec pacjenta jako specjalista czuwający nad bezpieczeństwem samoleczenia. Często to bowiem tylko farmaceuta, znający pacjenta, jest w posiadaniu wiedzy na temat wszystkich preparatów, również tych spoza kategorii preskrypcyjnych, które pobiera pacjent. Daje to szansę podjęcia analizy farmakoterapii, z uwzględnieniem suplementów diety oraz preparatów pochodzenia naturalnego, które, wchodząc często w istotne klinicznie interakcje, wpływać mogą na stan kliniczny pacjenta i oddziaływać na bezpieczeństwo całego procesu farmakoterapii.

Projekt OF – Senior przyniósł również pytania o to, czy podejmowanie decyzji terapeutycznych wobec procesu samoleczenia pacjenta oraz „trwanie” obok lekarza w charakterze eksperta – doradcy w odniesieniu do farmakoterapii preskrypcyjnej – wymaga szczególnego przygotowania farmaceuty? Czy farmaceuci staną do nowego wyzwania, które zmienia dotychczas zbudowaną mentalność ich samych, ale także lekarzy i pacjentów?

Solidne podstawy

Studia na kierunkach farmaceutycznych bardzo szeroko traktują proces farmakoterapii. Widoczne jest to już od początku studiów, kiedy uczy się przyszłych farmaceutów szczegółowego patrzenia, przez pryzmat różnych dziedzin chemii, na substancje chemiczne, po kolejne lata, kiedy nauczanie dotyczy poszczególnych substancji czynnych obecnych w lekach. Studenci farmacji są doskonale przygotowani do tego, jak syntezować substancje lecznicze, poddawać je analizie, jak rozumieć przez pryzmat ich budowy mechanizm działania na organizm ludzki. Studia farmaceutyczne bardzo starannie uczą nie tylko samej farmakologii, ale również farmakoterapii, ze zwróceniem szczególnej uwagi na rodzaje interakcji międzylekowych, działania niepożądane oraz farmakokinetykę i farmakodynamikę leku. Jak widać, w systemie nie ma eksperta o szerszej wiedzy o leku niż farmaceuta.