Choroba zwyrodnieniowa stawów z perspektywy farmaceuty

• Preparaty na „regenerację” chrząstki stawowej

W leczeniu ChZS stosowane są również preparaty na „regenerację” chrząstki stawów (Tabela 1). Zawierają one substancje takie jak np.:

• siarczan glukozamina,
• siarczan chondroityna,
• niezmydlające frakcje oleju awokado i oleju sojowego.

SYSADOA, czyli z ang. Symptomatic Slow Acting Drugs for Osteoarthritis, to w tłumaczeniu grupa wolno działających leków objawowych stosowanych w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Jak sama nazwa wskazuje, ich początek działania jest opóźniony, dlatego też w pierwszych tygodniach stosowania zaleca się dołączenie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. SYSADOA cechują się dobrą tolerancją i rzadkimi działaniami niepożądanymi. Niestety nadal brak jest twardych dowodów na ich krótko- i długoterminową skuteczność w zwalczaniu objawów ChZS. Preparaty te tylko potocznie nazywane są środkami na „regenerację” - nawet nazwa grupy wskazuje na to, że działają one objawowo.
Ponadto składnikami preparatów mających korzystnie wpływać na zdrowie stawów są:

• kolagen hydrolizowany,
• kolagen natywny typu II,
• kwas hialuronowy (iniekcje dostawowe).

Ich skuteczność jest obiektem kontrowersji i zazwyczaj są stosowane na próbę – przy braku efektów po 3 miesiącach, zaleca się ich odstawienie.

W składzie preparatów złożonych mających wspomagać funkcjonowanie chrząstki stawowej występują także:

• witamina C – biorąca udział w biosyntezie kolagenu w organizmie ludzkim,
• kurkumina – będąca przeciwutleniaczem z grupy polifenoli mogącym hamować degradację chrząstki poprzez blokowanie działania metaloproteinaz (MMP, głównie MMP-13),
• piperyna – o prawdopodobnym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym.

Przegląd badań z 2018 roku dotyczący doustnej suplementacji w chorobach zwyrodnieniowych stawów (dłoni, bioder i kolan) wykazał, że suplementacja przez krótki okres może dawać umiarkowane i klinicznie znaczące efekty leczenia bólu i poprawę funkcji stawów. W przeglądzie tym wzięto pod uwagę badania dotyczące m.in.: hydrolizowanego kolagenu, męczennicy lekarskiej, kurkuminy, wyciągu z kadzidłowca, MSM, niedenaturowanego kolagenu, olei soi i awokado, chondroityny oraz glukozaminy. W dłuższym okresie natomiast suplementy nie miały klinicznie istotnego wpływu na ból i funkcjonowanie stawów.

Iniekcje z kwasem hialuronowym

Dostawowe iniekcje kwasu hialuronowego (tzw. wiskosuplementacja) mają za zadanie przywrócić lepkość i elastyczność płynu stawowego oraz pobudzać procesy naprawcze chrząstki stawowej. Ma to skutkować poprawą ruchomości stawów oraz zmniejszeniem dolegliwości bólowych.

W zależności od dawki kwasu hialuronowego (hialuronic acid, HA) zawartej w ampułkostrzykawce, iniekcje mogą być wykonane jednorazowo (dla preparatów zawierających 60 mg/amp.) lub powtarzane 3-5-krotnie, w odstępach tygodniowych.

Dobór preparatu zależy między innymi od wielkości stawów, np. preparat zawierający 7 mg kwasu hialuronowego/amp. stosowany jest do uzupełnienia mazi stawowej w małych stawach, podczas gdy iniekcja do stawu biodrowego będzie wymagać użycia preparatu z większą dawką, np. 44 mg/amp.
Warto dodać, że prawie wszystkie preparaty z HA to wyroby medyczne. Dostępne są więc bez recepty, a ich jakość i warunki transportu nie jest więc kontrolowana w tak rygorystyczny sposób, jak to ma miejsce w przypadku leków. Oznacza to, że pacjent może zgłosić się do lekarza z preparatem kupionym w internecie na serwisie aukcyjnym sklepu z artykułami dla sportowców, nie mając pewności, że był transportowany i przechowywany w odpowiedni sposób.
Choć w pojedynczych badaniach wykazywano pozytywne efekty podawania HA, w przeglądach systematycznych nie potwierdzono skuteczności dostawowych iniekcji u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego, biodrowego i skokowego. Ich wpływ na zmniejszenie bólu i sztywności stawów oraz polepszenie sprawności wydaje się nie przewyższać placebo. Biorąc pod uwagę niewielkie korzyści ze stosowania oraz ze względu na ryzyko reakcji miejscowych po zastrzyku, wytyczne australijskiego RACGP nie zalecają stosowania dostawowych iniekcji kwasu hialuronowego w ChZS. W wytycznych amerykańskiego kolegium reumatologii (ACR) z 2019 również nie zaleca się iniekcji dostawowych.

Warto jednak zaznaczyć, że bardzo ważna jest indywidualizacja terapii i decyzja o podjęciu leczenia zależy od doświadczenia lekarza i preferencji pacjenta. Najczęściej iniekcje dostawowe są polecane pacjentom, u których inne metody zawiodły, a zabieg wszczepienia protezy stawu jest odroczony.

Źródła

1. Tuszyński, P.K. (red). Ból z perspektywy farmaceuty. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków 2019.
2. Kolasinski SL i in. 2019 American College of Rheumatology/Arthritis Foundation Guideline for the Management of Osteoarthritis of the Hand, Hip, and Knee. Arthritis Care Res (Hoboken). 2020 Feb;72(2):149-162.