Dieta makrobiotyczna

W ostatnich latach coraz większą popularnością wśród pacjentów cieszy się dieta makrobiotyczna. Jej wytyczne znacząco różnią się od ogólnie przyjętych zasad zdrowego żywienia. Czy warto ją zatem zalecać?

W obszarze makrobiotyki występują bardzo złożone i rozległe poglądy żywieniowe, zaliczane do jednych z najstarszych, jakie dotychczas opracowano. Założenia podejścia makrobiotycznego wywodzą się aż z Dalekiego Wschodu, gdzie traktowane były nie tylko w kategorii zaspokojenia optymalnych potrzeb żywieniowych, lecz także jako głęboka filozofia, przywracająca uniwersalny porządek i harmonię życia. Samo pojęcie makrobiotyki pojawia się już w zapiskach Hipokratesa i Galena, dla których było ono równoznaczne ze zdrowiem, siłą oraz długim życiem. Sformułowanie pełnych zasad diety makrobiotycznej nastąpiło dopiero w 1911 roku. Jej autor, Japończyk – George Oshawa, ideę diety przypisał do dwóch przeciwstawnych i równocześnie   współzależnych   wartości yin i yang. Zgodnie z tym założeniem planowana racja pokarmowa gwarantuje zachowanie równowagi pomiędzy yin, czyli pierwiastkiem żeńskim odzwierciedlającym rozluźnienie i smak słodki, a yang – pierwiastkiem męskim, do którego przypisano wzmocnienie i smak słony. Dieta makrobiotyczna nie jest odgórnie ustalonym schematem żywieniowym odpowiednim dla każdego człowieka. Obrazuje elastyczne nastawienie do odżywiania, zależne od potrzeb danej osoby, stanu zdrowia, płci, a także od środowiska czy klimatu.

Energia yin i yang

Według teorii Oshawy wszystkie produkty żywnościowe dysponują cechami yin i yang, a najprostszym sposobem ich rozróżnienia jest obserwacja przebiegu cyklu pór roku. Pro- dukty pojawiające się w okresie  zimowym  oraz  wiosennym obdarzone są świeżą energią zaklasyfikowaną do kategorii yin. Z kolei te, których zbiór przypada latem i jesienią, wykazują działanie chłodzące, przez co zaliczane są do grupy yang. Odmiana energii, jaką dysponuje żywność, rozpatrywana jest także w kontekście posiadanego koloru. Produkty zielone, niebieskie, fioletowe i białe obdarzone są pierwiastkiem yin, zaś czarne i czerwone – yang. Do koloru pomarańczowego, żółtego i brązowego przypisuje się natomiast właściwości pośrednie. W omawianej diecie wszystkie pokarmy i napoje dodatkowo klasyfikowane są według ich dominujących cech yin lub yang. Z tego względu przydziela się je do trzech poniższych kategorii.

• Pokarmy skrajne yin – wykazują silne właściwości rozluźniające. Ich spożycie w klimacie umiarkowanym należy znacznie ograniczyć. Do tej grupy zaliczane są: biała mąka i ryż, tropikalne owoce, mleko, jogurty, soja i przetwory sojowe, miód, cukier, rafinowane oleje roślinne, margaryna, kawa, czarna herbata, przyprawy korzenne, zioła, żywność wysoko przetworzona, konserwowana, alkohol.
• Pokarmy umiarkowane – charakteryzują się harmonijnym połączeniem energii yin i yang. Zalecane do codziennego i regularnego spożycia. Zaliczane są tutaj: pełne ziarna zbóż, warzywa, owoce, kiszonki, nasiona roślin strączkowych, nasiona, orzechy, nierafinowane oleje roślinne, przyprawy, sól morska, algi morskie, ryby o białym mięsie, woda źródlana.
• Pokarmy skrajne yang – cechują się działaniem ogrzewającym. Do tej grupy należą: mięso, jajka, skorupiaki, ryby o czerwonym mięsie, sery, przetwory otrzymane z białej mąki (chleb, ciastka i krakersy), sól kuchenna, pokarmy wędzone, peklowane, pieczone, grillowane.

Piramida Wielkiego Życia

Standardowa dieta makrobiotyczna dąży do zwiększenia podaży w codziennym jadłospisie węglowodanów złożonych, białka roślinnego i tłuszczów wielonienasyconych, przy ograniczeniu spożycia węglowodanów prostych, białek zwierzęcych i tłuszczów nasyconych. W celu ułatwienia doboru odpowiednich produktów, główne grupy artykułów żywnościowych zestawiono graficznie w formie Piramidy Wielkiego Życia (rys. 1). U jej podstawy umieszczono produkty, które można spożywać codziennie, powyżej te, które można spożywać często (od 1 do 3 razy w tygodniu), zaś w niewielkim trójkącie u szczytu piramidy wymieniono grupę pokarmów, po które należy sięgać sporadycznie (od 1 do 2 razy w miesiącu).

Komponowanie posiłków

O energii  posiłków decyduje także sposób, w jaki są przygotowane i spożywane. W diecie makrobiotycznej wskazane jest wykorzystywanie produktów świeżych, pochodzących z upraw ekologicznych i pojawiających przygotowane i spożywane. W diecie makrobiotycznej wskazane jest wykorzystywanie produktów świeżych, pochodzących z upraw ekologicznych i pojawiających i yang, wskazane jest przede wszystkim sięganie po artykuły z grupy o umiarkowanych i harmonijnych właściwościach obu pierwiastków. Znacznemu ograniczeniu powinno natomiast ulec wykorzystanie pokarmów zaliczanych do skrajnych yin lub yang, które zgodnie z założeniami podejścia makrobiotycznego mogą powodować szereg niekorzystnych skutków fizycznych i umysłowych. W omawianym schemacie żywienia, odpowiednio celebrowane posiłki należy spożywać w ilości od 2 do 3 razy dziennie, wyłącznie w momencie odczuwania głodu. Zwraca się również uwagę na dokładne przeżuwanie każdego kęsa pokarmu (najlepiej 100 razy), pozwalające według Oshawy na naładowanie żywności dodatkową energią.

Wady i zalety

Wielu zwolenników diety makrobiotycznej przypisuje jej cudowne właściwości zdrowotne, wynikające nie tylko ze zmiany nawyków żywieniowych, lecz także z połączonej z nią całej filozofii życia. Z jednej strony dieta ta obfituje w błonnik pokarmowy, dostarcza witamin B1, B2, B6, umożliwia utratę kilku kilogramów już po dwóch tygodniach stosowania. Z drugiej zaś brak jest jakiegokolwiek naukowego potwierdzenia, co do słuszności komponowania codziennej racji pokarmowej i stosowania podziału żywności na pierwiastki yin i yang. Założenia diety makrobiotycznej w wielu aspektach są sprzeczne w odniesieniu do współczesnej wiedzy z zakresu dietetyki i medycyny. Oparte na teorii Oshawy zalecenia bazują na bardzo wąskiej grupie produktów, dostarczają zbyt małej ilości mleka i przetworów mlecznych, owoców oraz wszelkiego rodzaju napojów. Taki schemat żywienia skutkować może niedoborami pełnowartościowego białka, witaminy B12, wapnia i żelaza. Z tego też względu dieta ta przeciwwskazana jest osobom zmagającym się z osteoporozą, nadczynnością tarczycy, anemią, kamicą nerkową oraz ze schorzeniami przewodu pokarmowego i serca. Jej stosowanie nie jest również zalecane dzieciom, młodzieży, kobietom w ciąży, karmiącym i w okresie menopauzy. Warto zatem tych pacjentów uwrażliwić na możliwe skutki uboczne wynikające ze stosowania powyżej opisanych zasad żywienia makrobiotycznego.

Tekst opublikowany w numerze 2/2019 czasopisma Recepta