Dym tytoniowy jako induktor CYP1A2 i jego interakcje z lekami

Każdego dnia blisko miliard ludzi sięga po papierosa, a każdego roku 8 milionów osób umiera z powodu chorób związanych z paleniem i wdychaniem dymu tytoniowego.

Dym tytoniowy składa się z około pięciu tysięcy składników, a związki w nim zawarte mają m.in. działanie kancerogenne, teratogenne i toksyczne. Zawarta w nim nikotyna jest alkaloidem roślinnym, który wywiera dwojakie działanie w obrębie zwojów nerwowych – zarówno hamujące, jak i pobudzające. Zwiększa stężenie we krwi beta-endorfin, kortyzolu, glukozy i wazopresyny, a także wolnych kwasów tłuszczowych, przyczyniając się tym samym do rozwoju blaszki miażdżycowej i w konsekwencji miażdżycy. Tlenek węgla powstający wskutek niecałkowitego spalania tytoniu powoduje pojawienie się we krwi karboksyhemoglobiny w stężeniu 5–15%, co oznacza, że u palaczy 1/7 hemoglobiny nie jest zdolna do transportu tlenu, przy czym u osób niepalących wartość ta wynosi mniej niż 1%. Pozostałe składniki dymu tytoniowego, takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), fenol, krezol, nitrozaminy i benzo-alfa-piren, mają głównie działanie kancerogenne. Palenie czynne i bierne predysponuje do udowodnionego zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworów płuc, gardła, krtani, przełyku, pęcherza moczowego, trzustki, prącia, a nawet raka szyjki macicy.

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), które powstają w procesie niecałkowitego spalania tytoniu, to silne induktory izoenzymu cytochromu P450 – CYP1A2. Wiele leków jest metabolizowanych przez ten izoenzym, co powoduje zwiększenie ich stężenia w osoczu po zaprzestaniu palenia, ponieważ wtedy aktywność CYP1A2 spada. Interakcje składników dymu tytoniowego i nikotyny z lekami mogą występować zarówno w fazie farmakokinetycznej, jak i farmakodynamicznej.

U osób palących oraz planujących rzucić palenie koniecznie trzeba zwrócić uwagę na takie leki jak: teofilina, klozapina, olanzapina, chlorpromazyna, warfaryna, erlotynib i riocyguat.

W przypadku teofiliny szczególną ostrożnością muszą wykazać się osoby, które paliły 20 lub więcej papierosów dziennie. Jeżeli u pacjenta wystąpią nudności i wymioty, powinien odstawić lek i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Pacjenci rzucający palenie i stosujący warfarynę wymagają częstszych pomiarów INR, aby dostosować dawkę leku w przypadku wydłużenia czasu protrombinowego. Powinni też zwracać uwagę na objawy świadczące o zmniejszonej krzepliwości krwi, takie jak spontaniczne krwawienia z nosa, siniaki, wybroczyny i obfitsze niż zwykle miesiączki.

Osoby leczone klozapiną, które rzucają lub rzuciły palenie, mogą wymagać zmniejszenia dawki leku, a objawy świadczące o jej przedawkowaniu to m.in. zawroty głowy, zaparcia, nadmierne wydzielanie śliny czy obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Podobnie wygląda to przy stosowaniu chlorpromazyny i olanzapiny, której zwiększone stężenie w osoczu może powodować także senność i zaburzenia erekcji. Klozapina może też powodować agranulocytozę, dlatego przy wystąpieniu objawów grypopodobnych należy niezwłocznie skontaktować się ze swoim lekarzem prowadzącym.

Riociguat jest lekiem stosowanym w leczeniu przewlekłego zakrzepowo-zatorowego nadciśnienia płucnego i tętniczego nadciśnienia płucnego. Erlotynib z kolei wykorzystywany jest w terapii niedrobnokomórkowego raka płuca, raka trzustki i innych nowotworów. Pacjentom zaleca się całkowite zaprzestanie palenia tytoniu przed rozpoczęciem terapii tymi lekami. Składniki dymu tytoniowego znacznie obniżają ich skuteczność i wymagają stosowania dużo większych dawek niż u osób niepalących.
Warto zwrócić też uwagę, że palacze i osoby biernie palące mają obniżony poziom witaminy C, mimo że jest ona łatwo dostępna. Z tego powodu powinni suplementować 35 mg kwasu askorbinowego więcej niż osoby niepalące.