Czerwona kreska na termometrze, czyli gorączka u dzieci – kompendium wiedzy

Dawkowanie leków przeciwgorączkowych u dzieci

Leki przeciwgorączkowe to jedne z najczęściej stosowanych leków w populacji pediatrycznej. Wykazują one również działanie przeciwbólowe, a niektóre z nich – także przeciwzapalne.
W pediatrii stosuje się obecnie trzy substancje: paracetamol, ibuprofen oraz metamizol.

1. Paracetamol

Acetaminofen to lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy o działaniu ośrodkowym. Nie wykazuje on komponenty przeciwzapalnej. Hamuje syntezę prostaglandyn na drugim etapie kaskady kwasu arachidonowego. Paracetamol zmienia wrażliwość komórek ośrodka termoregulacji na działanie egzo- i endopirogenów.

Lek ten może być stosowanie doustnie, doodbytniczo, a także dożylnie.
Z uwagi na jego profil farmakokinetyczny, droga doodbytnicza nie jest rekomendowana – po takim podaniu jego biodostępność jest ok. 50% mniejsza niż przy podaniu doustnym, a czas osiągnięcia stężenia maksymalnego w surowicy to 2–4 h po podaniu, co przy kuracji przeciwgorączkowej mocno ogranicza jego skuteczność.

Zalecana dawka jednorazowa to 15 mg/kg masy ciała. Niektórzy producenci syropów przeciwgorączkowych z paracetamolem, w tabelkach z dawkowaniem, zalecają podanie 10 mg/kg masy ciała. Jednak zgodnie z badaniami, to dawka 15 mg/kg masy ciała pozwala na dłużej utrzymać obniżenie temperatury, a także obniża ją mocniej – 1,6°C kontra 1,2°C przy dawce 10 mg/kg masy ciała.
Paracetamol powinien być podawany co 4 h, nie należy jednak przekraczać dziennej dawki 60 mg/kg masy ciała.

W dawkach terapeutycznych, paracetamol jest bezpieczny – zarówno dla funkcjonowania wątroby, jak i nerek oraz żołądka. Może być podawany na czczo. Należy jednak zwrócić uwagę rodzicom pacjenta, że ze względu na powszechność paracetamolu w wielu preparatach złożonych istnieje ryzyko przedawkowania tego leku.

2. Ibuprofen

Ibuprofen, jako klasyczny NLPZ, blokuje metabolizm kwasu arachidonowego. Blokuje cyklooksygenazę 2 (COX-2) co prowadzi do zahamowania syntezy prostaglandyn. Działa obwodowo i ośrodkowo z przewagą działania obwodowego. Ibuprofen hamuje wewnątrzkomórkowy czynnik jądrowy, co zmniejsza transkrypcję genową cytokin prozapalnych. W ognisku zapalnym aktywuje lipoksyny, które są mediatorami przeciwzapalnymi i przeciwgorączkowymi. Hamuje przechodzenie leukocytów przez ścianę naczyń do miejsc zapalnych w tkankach, zmniejsza przekrwienie i obrzęk.

Po podaniu doustnym efekt przeciwgorączkowy utrzymuje się do 6 h. W formie płynnej (np. syropach) efekt przeciwgorączkowy zaczyna się szybciej niż po podaniu tabletek czy kapsułek.
Ibuprofen w formie doodbytniczej wykazuje zadowalającą biodostępność, a osiągane po tym podaniu stężenia we krwi są stężeniami terapeutycznymi.

Ibuprofen stosuje się u dzieci od 3. miesiąca życia, może być także podawany kobietom karmiącym piersią, gdyż zaledwie 1% dawki przenika do mleka matki.

Zalecana jednorazowa dawka ibuprofenu, to 5–10 mg/kg masy ciała, a maksymalna dawka to 30 mg/kg masy ciała.

Dla pacjentów o masie ciała powyżej 40 kg stosuje się dawkę 400 mg jednorazowo co 6 h, maksymalnie 1600 mg/dobę.

Aby uzyskać szybszy efekt przeciwgorączkowy, można podać lek na czczo.

Co ważne, częstość występowania działań niepożądanych dla ibuprofenu i paracetamolu jest podobna. Krótkotrwale stosowany wykazuje podobny poziom bezpieczeństwa dla żołądka jak paracetamol.

W porównaniu z paracetamolem, ryzyko przedawkowania jest niższe, a zagrożenie związane z poważnymi działaniami niepożądanymi po przedawkowaniu – znacznie mniejsze.

Należy jednak pamiętać, że ibuprofen jest przeciwwskazany w przypadku leczenia gorączki w ospie wietrznej lub zespołu Kawasakiego.

3. Metamizol

Metamizol to nieopioidowy lek przeciwbólowy, który działa również przeciwgorączkowo i spazmolitycznie. Hamuje syntezę prostaglandyn poprzez blokowanie COX-1 i COX-2. Ze względu na odmienny mechanizm działania (działa poprzez receptory kanabinoidowe i wpływa na ośrodkową syntezę prostaglandyn), pomaga w sytuacji, gdy inne leki przeciwgorączkowe są nieskuteczne.

Metamizol podawany doustnie działa w przeciągu 30–60 minut od podania, a podany w formie kropli – po około 15 minutach.

Metamizol u dzieci do 14. roku życia zalecany jest w dawce 8–16 mg/kg m.c. (zazwyczaj 10 mg/kg m.c.), a u młodzieży po 15. roku życia stosuje się dawkę 1000  mg. Taką dawkę powtarza się co 6–8 h (maksymalnie 4000 mg/dobę).

Mimo skuteczności w leczeniu gorączki, metamizol został odsunięty od powszechnego stosowania, m.in. ze względu na działania niepożądane. Aktualne badania kohortowe i obserwacyjne pokazują jednak, że agranulocytoza indukowana metamizolem jest powikłaniem rzadkim z częstością zbliżoną do innych nieopioidowych leków przeciwbólowych. Przy stosowaniu metamizolu, należy również pamiętać o interakcji z cyklosporyną i zachowaniu ostrożności u pacjentów, którzy przyjmują ten lek.
Warto wiedzieć, że Europejska Agencja Leków dopuszcza stosowanie metamizolu u niemowląt poniżej 3. miesiąca życia ze względu na niestwierdzenie szczególnych zagrożeń.

Obecnie metamizol dla dzieci zarejestrowany jest w postaci kropli doustnych (Pyralgin krople doustne, lek na receptę) w terapii silnego, ostrego bólu po urazie lub operacji, w kolkach, bólu nowotworowym lub innym ostrym/przewlekłym bólu, gdy stosowanie innych leków jest przeciwwskazane. Zarejestrowany jest również w leczeniu wysokiej gorączki, która nie reaguje na inne medykamenty.

Tabela zawiera najważniejsze informacje o pediatrycznych lekach przeciwbólowych.