Komunikacja w opiece farmaceutycznej

Lekarz

W krajach z wysoko rozwiniętą opieką farmaceutyczną kontakt farmaceuty z lekarzem jest na porządku dziennym i nie ogranicza się do uzupełniania brakujących danych na recepcie. Lekarze uświadamiają sobie różnice między obydwoma zawodami, a co za tym idzie – doceniają farmakologiczną wiedzę magistrów farmacji, nierzadko konsultując z nimi wystawiane przez siebie recepty. Relacja oparta jest na zaufaniu oraz rozumieniu uzupełniających się profili obydwu zawodów.

Relacje farmaceuta – lekarz w Polsce

Niestety w Polsce – czy to z przyczyn kulturowych, czy z braku odpowiedniej edukacji z zakresu komunikacji pomiędzy zawodami medycznymi – relacje farmaceuta – lekarz pozostawiają wiele do życzenia. Komunikacja z lekarzami jest jednostronna i dotyczy kwestii formalnych, a nie merytorycznych nieprawidłowości [4]. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy mogą być uwarunkowania systemowo-prawne, gdyż rola polskiego farmaceuty jest marginalizowana do czynności formalnych. Jak więc usprawnić ten proces z poziomu apteki na miarę własnych możliwości?

Autorzy artykułu Piecuch et al., 2014 [4] z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, na podstawie pracy R. McDonough z 2001 roku, opracowali model rozwoju relacji zawodowych farmaceuta – lekarz opartych na poszczególnych etapach wzajemnej współpracy. Pozwolę sobie zacytować cały fragment.

„Na etapie zerowym ewentualne interakcje występują sporadycznie i mają charakter jednorazowy. Przykłady takich interakcji obejmują kontakt w celu zweryfikowania treści recepty, informowanie lekarza o działaniach niepożądanych czy problemach lekowych zidentyfikowanych przy wydawaniu leku. Interakcje te nie mają na celu zbudowania relacji ani wdrożenia nowych strategii poprawy procesu opieki nad pacjentem. Na etapie pierwszym próby nawiązania relacji są inicjowane przez farmaceutę, który przykładowo może prosić lekarza o informowanie pacjentów o nowej usłudze farmaceutycznej. Etap ten jest niezbędny dla farmaceutów, ale nie dla lekarzy, którzy mogą nawet nie dostrzegać wartości usługi proponowanej przez farmaceutów ani wartości samej relacji. Na etapie drugim lekarz rozważa potencjalne ryzyko i korzyści wynikające z podjęcia współpracy oraz ocenia umiejętności i kompetencje farmaceuty. Na etapie trzecim lekarz docenia już wkład farmaceuty w opiekę nad pacjentem. Komunikacja jest dwustronna i obaj uczestnicy relacji stają się partnerami, którzy wymieniają się istotnymi informacjami. Wraz z rosnącym zaufaniem do działań farmaceuta otrzymuje coraz większą odpowiedzialność, np. możliwość korekty dawkowania. Ostatni etap zakłada coraz liczniejsze angażowanie się lekarzy we współpracę i zawiązywanie się trwałych i długoterminowych relacji międzyzawodowych”.

Wydaje się zatem uzasadnione stwierdzenie, iż wieloetapowa współpraca środowisk farmaceutycznych z lekarskimi mogłaby pozytywnie i długotrwale odmienić oblicze opieki farmaceutycznej w Polsce.

Producent leku

Ostatnim, bardzo ważnym, lecz często zapominanym elementem systemu opieki farmaceutycznej są producenci leków. Każda firma farmaceutyczna posiada wykwalifikowany medycznie dział (tzw. Informacja Medyczna) dedykowany do udzielania niepromocyjnej informacji medycznej na temat produkowanych leków. Często na takich stanowiskach zatrudnia się farmaceutów. Zarówno lekarze, farmaceuci apteczni, jak i pacjenci codziennie kontaktują się ze wspomnianymi działami w przypadku wątpliwości związanych ze stosowaniem leku. Lekarze wysyłają przeważnie zapytania dotyczące zastosowań produktów wykraczających poza Charakterystykę Produktu Leczniczego (ChPL) lub uzyskania informacji z zakończonych badań klinicznych. Pacjenci nierzadko dzwonią z nadzieją uzyskania porady medycznej, co oczywiście nie może mieć miejsca przez wzgląd na ich bezpieczeństwo i uwarunkowania prawne. Farmaceuci z kolei chcą uzyskać informacje odnośnie do prawidłowego przechowywania leków, przewidywanej dostępności leków na rynku, postępowania w przypadku awarii lodówki czy technicznych danych sprzętu medycznego.

Zasady komunikacji na linii farmaceuta – producent leku

Komunikacja zza pierwszego stołu ze wspomnianymi działami Informacji Medycznej wymaga wcześniejszego przygotowania się farmaceuty lub technika farmacji w zakresie omawianego zagadnienia. Przede wszystkim, przed podjęciem decyzji o kontakcie z daną firmą należy poszukać informacji u źródła, a więc w ChPL. Sięgać po telefon należy dopiero w przypadku nieznalezienia satysfakcjonującej odpowiedzi. Dzwoniąc, warto pamiętać, że informacji udzielać będzie nam osoba z odpowiednim wykształceniem i przygotowaniem medycznym, która mimo wszystko może potrzebować czasu na odnalezienie konkretnej odpowiedzi w zawiłej dokumentacji lub systemach firmy. Z tego powodu należy unikać sytuacji, że dzwonimy w imieniu pacjenta, który stoi obok i oczekuje natychmiastowej odpowiedzi. Zawsze zalecane jest podanie nazwy leku, dawki, daty ważności oraz numeru serii (LOT). Nasz rozmówca powinien również zapytać, czy lek został podany pacjentowi, a jeśli tak, to czy wystąpiły działania niepożądane. Informacji, o które może poprosić przedstawiciel firmy, by udzielić jak najlepszej odpowiedzi na medyczne pytanie, jest wiele, dlatego warto przygotować wszystkie niezbędne dane przed wykonaniem telefonu.

Podsumowanie

Na temat komunikacji w roli farmaceuty powstało wiele wartościowych książek i artykułów – część z nich wymieniona została w referencjach. Komunikacja w opiece farmaceutycznej jest dziedziną wielowymiarową i wykraczającą poza ramy tego artykułu. Ponadto nieustannie ewoluuje – pojawiają się nowe trendy oraz innowacyjne techniki wdrażane w systemach opieki farmaceutycznej różnych krajów. Rozwój nowoczesnych technologii i sztucznej inteligencji przyczynia się do znacznego ulepszenia procesów komunikacyjnych i zarządzania kontaktami z pacjentem, co zapewne pomoże zwiększyć bezpieczeństwo farmakoterapii w przyszłości.

Źródła:

1. World Health Organization. The Role of the Pharmacist in the Health Care System – Preparing the future pharmacist: curricular development. Report of a third WHO Consultative Group on the Role of the Pharmacist, 1997.
2. S. Li, L. Sheng, C. Ho, Communication Is Key to Medication Safety. „Pharmacy Connection” 2018.
3. E. Zygadło. Komunikacja w pracy aptekarza. Wybrane aspekty teoretyczne i praktyczne. Wyd. Farmapress, Warszawa 2005, s. 68–69.
4. A. Piecuch, M. Makarewicz-Wujec, M. Kozłowska-Wojciechowska. Stosunki zawodowe między farmaceutą (aptekarzem) a lekarzem. „Opieka Farmaceutyczna” 2014, tom 70, nr 7.