O istocie przeglądów lekowych

Grupy docelowe objęte usługą przeglądu lekowego

Choć w Wielkiej Brytanii każdy pacjent przyjmujący leki przewlekle może być potencjalnym beneficjentem PL, to wyodrębniono grupy docelowe, które w pierwszej kolejności powinny zostać objęte tą usługą. Są to:

• pacjenci stosujący tzw. leki wysokiego ryzyka, np. terapię przeciwpłytkową, leczenie przeciwzakrzepowe itp.;
• pacjenci niedawno hospitalizowani, u których dokonano zmian w farmakoterapii;
• osoby z przewlekłą chorobą układu oddechowego stosujący wybrane leki (np. kortykosteroidy, teofilinę itp.);
• pacjenci ze zdiagnozowaną chorobą układu sercowo-naczyniowego (lub obciążeni zidentyfikowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym), stosujący co najmniej cztery rodzaje leków w codziennej terapii.

Uprawnienia do świadczenia usługi przeglądu lekowego

Farmaceuci świadczący usługi PL oraz IL są do tego uprawnieni na podstawie opracowanych dla aptek ogólnodostępnych przepisów farmacji społecznej. Uprawnienia są nadawane przez wskazane ośrodki naukowe uczelni wyższych. Oznacza to m.in. obowiązek zdania przez farmaceutę zamierzającego świadczyć wskazane usługi z zakresu opieki farmaceutycznej egzaminu merytorycznego. Warto podkreślić, że ukończenie studiów podyplomowych nie zwalnia z tego wymogu.

Wiedza kliniczna i farmaceutyczna

W procesie zdobywania uprawnień do prowadzenia usługi PL najistotniejsze jest wykazanie się wiedzą z zakresu farmacji klinicznej i praktyki aptecznej, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjenta. Farmaceuta musi posiadać wiedzę dotyczącą praktycznego zastosowania farmakoterapii, czyli umiejętność oceny, czy dane schematy leczenia są właściwe wobec danej jednostki chorobowej. Farmaceuta powinien stosować wytyczne i standardy towarzystw kardiologicznych, diabetologicznych, endokrynologicznych itd. oraz wykazać się umiejętnością biegłego korzystania z baz danych oraz wytycznych lokalnych i krajowych konsultantów ds. farmacji. Wymogiem są też umiejętności dotyczące kontaktu z pacjentem – pomocne w indywidualnej ocenie jego sytuacji i preferencji.

Wywiad farmaceutyczny jako podstawa przeglądu lekowego

Trzeba zaznaczyć, że najważniejsze w całej usłudze są zdobycie zaufania i uznania pacjenta oraz właściwe rozpoczęcie rozmowy inicjującej. Często porównywano PL do okresowego przeglądu samochodu. Bardzo dobrze oddaje to istotę rzeczy.

Pacjent spotyka się z farmaceutą, który wypełnia listę leków na podstawie wywiadu. Następnie pacjent otrzymuje informację, że farmaceuta przejrzy wszystkie stosowane leki i sprawdzi, czy są odpowiednio, bezpiecznie i świadomie przyjmowane. Wywiad przeprowadza się w oparciu o gotowy formularz. Należy mieć absolutną pewność, że prawidłowo ustaliliśmy, jakie leki zażywa pacjent. W Polsce nie przechowujemy dokumentacji medycznej w aptece, dlatego proces ten będzie znacznie bardziej skomplikowany niż w Wielkiej Brytanii, gdzie farmaceuta ma elektroniczny dostęp do danych o leczeniu pacjenta.

Elementami usługi PL są w szczególności następujące działania:

• sprawdzenie, czy pacjent wie, jak prawidłowo stosować leki;
• sprawdzenie, czy pacjent wie, jakie jest przeznaczenie każdego zaleconego przez lekarza preparatu;
• omówienie z pacjentem, w jaki sposób leki powinny być przyjmowane;
• omówienie przyczyn, dla których dane leki muszą być przyjmowane;
• ustalenie, czy pacjent stosuje przepisane mu leki;
• identyfikacja wszelkich czynników wpływających na prawidłowość stosowanej farmakoterapii;
• rozpoznanie działań niepożądanych mogących być skutkiem przyjmowanych leków;
• identyfikacja leków, które nie powinny być dłużej stosowane;
• omówienie schematu dawkowania, zgodnie z którym pacjent przyjmuje leki;
• wiedza pacjenta dotycząca stosowanych leków;
• zgodność przyjmowania leków z zaleceniami lekarza (ang. compliance issue);
• optymalna forma leku;
• ocena, czy stosowane leki rzeczywiście działają;
• omówienie, czy występują działania niepożądane stosowanej farmakoterapii;
• identyfikacja rodzajów zażywanych leków OTC oraz z zakresu medycyny alternatywnej;
• omówienie powtarzających się przerw w przyjmowaniu leków.

Pokoje konsultacji jako miejsce prowadzenia przeglądów lekowych

Pokoje konsultacji (ang. conslutation room, consulting room, consultation area, care room) w aptece powinny zapewnić pacjentowi możliwość przeprowadzenia poufnej rozmowy.

W Wielkiej Brytanii regulujące to przepisy zostały wprowadzone w 2005 roku. W Polsce w ramach projektu rozporządzenia o pilotażu przeglądów lekowych określa się wymóg „fizycznego wydzielenia przestrzeni”, co nie jest równoznaczne z koniecznością posiadania w aptece odrębnego pomieszczenia.

W przypadku braku takiego pomieszczenia, należy stworzyć miejsce konsultacji, które powinno być wydzielone z głównej części apteki w taki sposób, aby zarówno pacjent, jak i farmaceuta mieli możliwość swobodnego porozumiewania się. Miejsce to nie musi być duże, należy jednak pamiętać, aby zapewniało swobodę poruszania się pacjentowi i farmaceucie.

Niezwykle ważnym aspektem w przypadku umiejscowienia obszaru konsultacji jest jego odległość od kas. Najlepiej, by znajdował się on jak najdalej od kas i stołów ekspedycyjnych. Dzięki temu uniknie się ryzyka podsłuchania (nawet przypadkowego) treści konsultacji przez pozostałych pacjentów. Poza tym z części ekspedycyjnej apteki będzie dobiegać mniej hałasów.

W kontekście PL nie można pominąć również sprawy dress code farmaceuty. Właściwy wizerunek jest absolutnie niezbędny do zbudowania autorytetu. Już wiele lat temu udowodniono, że od reprezentantów służby zdrowia społeczeństwo oczekuje fachowego zachowania i ubioru.

Podsumowanie

• Realizujący przegląd lekowy farmaceuci muszą posiadać fachową wiedzę oraz umiejętności z zakresu komunikacji niezbędnej do prawidłowego przeprowadzenia wywiadu z pacjentem.

• Apteka powinna dysponować wydzielonym miejscem do indywidualnych konsultacji, umożliwiającym rozmowę z pacjentem z zachowaniem zasad etyki oraz poszanowaniem godności i intymności chorego. Takie miejsce powinno być również przyjazne osobom niepełnosprawnym, pozbawione istotnych barier architektonicznych, w tym m.in. musi umożliwiać komfortowe korzystanie z wózków inwalidzkich.

• Farmaceuta jest zobowiązany do uzyskania pisemnej zgody na zbieranie i przetwarzanie danych pacjenta przed wykonaniem PL. Raport z przeprowadzonej usługi musi zawierać: datę wywiadu, nazwisko osoby świadczącej usługę, nazwisko i adres pacjenta oraz adres miejsca, w którym usługa była świadczona, dane każdej dodatkowej osoby obecnej podczas świadczenia usługi oraz jej powiązanie z pacjentem, powód przeprowadzenia usługi oraz opis wszelkich wykonanych czynności.

Koniecznie zapoznaj się z webinarami o przeglądach lekowych i opiece farmaceutycznej. Zapraszamy na stronę www.uniwersytet.e-pgf.com.pl

---

Źródła

1. Merks P. Zakres i jakość usług farmaceutycznych w opinii pacjentów w Polsce i Wielkiej Brytanii. Rozprawa doktorska. Katedra Technologii Postaci Leku Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Bydgoszcz 2017.
2. Merks P., Olszewska A, Dehili C i wsp.. Consultation room as one of the important aspects of implementation of advanced pharmaceutical services in Poland. Farm Pol. 2013; 69(7): 399–407.
3. Tuula A., Volmer D., Jõhvik L., Rutkovska I., Trečiokienė I., Merks P., Waszyk-Nowaczyk M., Drozd M., Tatarević A., Radovanlija M., Pacadi C., Meštrović A., Viola R., Soós G., Rais C., Táerel A.E., Kuzelova M., Zare M., Peymani P., Oona M., Scott M. Factors Facilitating and Hindering Development of a Medication Use Review Service in Eastern Europe and Iran-Cross-Sectional Exploratory Study. Healthcare (Basel). 2021 Sep 14;9(9):1207. doi: 10.3390/healthcare9091207. PMID: 34574981.
4. Merks P. Optymalizacja farmakoterapii. Kompendium dla farmaceuty. Komunikacja w aptece – Praktyczny przewodnik 2019. Wydanie 1, AsterMedia, 2018.