O wykorzystaniu leków gotowych w płynnych i stałych preparatach recepturowych

Omeprazol – substancja lecznicza, która występuje w postaci kapsułek dojelitowych twardych wytwarzanych przemysłowo – stosowany jest w recepturze zarówno płynnych, jak i stałych postaci leku [1, 3, 7, 9, 10]. Kapsułki wypełnione są peletkami powleczonymi otoczką dojelitową ze względu na nietrwałość omperazolu w kwaśnym środowisku żołądka [10]. W przypadku sporządzania recepturowych proszków dzielonych należy odpowiednią ilość peletek umieścić w opłatkach skrobiowych bez rozcierania (Rp. nr 11). Dzieciom, które mogą pogryźć peletki bądź pacjentom żywionym enteralnie, u których istnieje ryzyko zatkania sondy, konieczne jest dostarczenie leku w postaci płynnej. Podczas sporządzaniu zawiesiny z omeprazolem, w przeciwieństwie do proszków, peletki rozciera się w moździerzu, co prowadzi do uszkodzenia otoczki dojelitowej. Z tego względu niezbędny jest dodatek substancji alkalizującej, która podwyższa pH soku żołądkowego i zapobiega inaktywacji leku. W tym celu stosuje się wodorowęglan sodu (Rp. nr 12, 13) [3, 7, 19].

Dzielone proszki recepturowe sporządzane z wykorzystaniem tabletek (Tabela 3) wykonuje się w następujący sposób: w pierwszej kolejności należy umieścić w moździerzu odpowiednią liczbę tabletek, w których zawarta będzie wymagana ilość substancji czynnej, jednocześnie wprowadzając jak najmniejubstancji dodatkowych. Z tego względu należy wybierać tabletki zawierające jak największą dawkę substancji leczniczej oraz te o niemodyfikowanym profilu uwalniania [3]. Następnie tabletki proszkuje się i waży powstałą masę. Należy odważyć precyzyjnie taką ilość masy proszkowej, która zawiera wymaganą w recepcie dawkę substancji leczniczej. Następnie porcjami dodaje się substancję obojętną (laktozę, glukozę), dokładnie miesza i rozdozowuje do opłatków skrobiowych. W przypadku użycia tabletek powlekanych należy przesiać sproszkowane uprzednio tabletki przez sito w celu usunięcia otoczki – wówczas substancja czynna oraz substancje pomocnicze zawarte w rdzeniu tabletki obecne będą w masie proszkowej, natomiast fragmenty otoczki pozostaną na sicie [3, 6].

W praktyce aptecznej proszki dzielone są często stosowane w leczeniu padaczki u pacjentów pediatrycznych – niemowlęta i małe dzieci otrzymują dawki leków proporcjonalne do ich wieku i masy ciała (Rp. nr 23, 24, 25) [2, 3]. Przepisywane są leki gotowe o działaniu psycholeptycznym i przeciwdrgawkowym, tj. Tisercin (lewomepromazyna), Clonazepamum TZF (klonazepam) i Topamax (topiramat) [10]. Sporządzając proszki dzielone z preparatem Topamax, należy mieć na uwadze, że lek występuje zarówno w postaci tabletek, jak i kapsułek. Tabletek powlekanych Topamax nie należy dzielić, z tego względu należy skorzystać z kapsułek [10].

Kolejną stałą postacią leku sporządzaną w aptekach są czopki oraz globulki. Najczęściej zawierają one substancje lecznicze działające miejscowo – chemioterapeutyki, antybiotyki, substancje przeciwzapalne, przeciwbólowe, znieczulające czy witaminy. Są również alternatywną formą podania substancji leczniczych pacjentom w przypadku trudności z połykaniem lub utrudnionym podaniem doustnym, np. nieprzytomnym czy wymiotującym [3, 6, 21]. Chcąc zapewnić zindywidualizowaną i efektywną terapię, lekarze często wzbogacają ich skład o preparaty gotowe (Tabela 4). Należy obliczyć ilość składników potrzebnych do wykonania preparatu z uwzględnieniem współczynnika wyparcia. Należy również wziąć pod uwagę masy tabletek użytych do sporządzenia formulacji po uprzednim obliczeniu liczby tabletek zawierających wymaganą w recepcie dawkę substancji czynnej [3, 6].