O wykorzystaniu leku recepturowego w ginekologii, cz. 1. Preparaty o działaniu przeciwdrobnoustrojowym

Leki recepturowe stanowią cenną alternatywę dla preparatów gotowych ze względu na możliwość doboru substancji czynnych w odpowiednich dawkach i skomponowanie leku odpowiedniego do indywidualnych potrzeb pacjentki, często z wykorzystaniem preparatów gotowych, które występują w formach uniemożliwiających podanie dopochwowe [1, 9]. Najczęściej wykonywanymi postaciami leku są globulki. Powszechnie używanym podłożem w recepturze globulek jest masło kakaowe

(Oleum Cacao), jednak w ostatnim czasie jako surowiec do receptury zarejestrowany został Witepsol H15 (syn. tłuszcz stały, Adeps solidus, Adeps neutralis). Jest to farmakopealne, półsyntetyczne podłoże, które stanowi mieszaninę  triglicerydów nasyconych kwasów tłuszczowych z dodatkiem mono- i diglicerydów pochodzących z oleju palmowego bądź kokosowego. Witepsol otrzymywany jest na drodze uwodornienia, a następnie estryfikacji glicerolem kwasów tłuszczowych. Charakteryzuje się właściwościami emulgującymi, które ułatwiają mieszanie podłoża z wydzielinami pochwy oraz z wodnymi roztworami substancji leczniczych. Globulki sporządzone na bazie Witepsolu mają twardą konsystencję, estetyczny wygląd i są jednorodne. Nie ulegają deformacji pod wpływem kontaktu z dłońmi podczas aplikacji. Zaletą podłoża jest także niska podatność na jełczenie, brak konieczności przechowywania w lodówce globulek sporządzonych z jego wykorzystaniem oraz zjawisko kontrakcji, co ułatwia wyjęcie czopków z formy [10-13]. Rycina 1 przedstawia globulki wykonane w mikserze recepturowym, z zastosowaniem masła kakaowego i Witepsolu H15 o następującym składzie:

Nystatyni 100 000 j.m.
Acidi borici 0,06 Vehiculi q.s.
M.f. glob. vag. No 10

W celu sporządzenia globulek dopochwowych należy zacząć od obliczenia ilości podłoża potrzebnego do wykonania postaci leku, korzystając ze współczynnika wyparcia dla substancji leczniczych:

M = F – (f1xs1  + f2xs2…+ fnxsn)
M – ilość podłoża do sporządzenia globulek [g] F – ilość podłoża do wypełnienia form [g]
f – współczynnik wyparcia poszczególnych substancji
s – ilość poszczególnych substancji leczniczych użytych do wykonania wszystkich globulek

Metodą, którą najczęściej stosuje się podczas wykonywania globulek dopochwowych, jest stopienie podłoża w parownicy na łaźni wodnej lub przygotowanie masy w mikserze recepturowym i sporządzenie postaci leku przez wylewanie. Do opakowania do unguatora należy odważyć podłoże, dodać sproszkowane substancje stałe, mieszać przez ok. 5–6 min przy użyciu obrotów 6–7 w przypadku masła kakaowego oraz ok. 9–10 min. przy użyciu obrotów 7–9 dla Witepsolu. Wprowadzenie fazy wodnej lub olejowej należy wykonać w momencie upłynnienia masy. Homogenną mieszaninę rozdozować do jednakowych form i pozostawić do zestalenia (globulki z masłem kakaowym w lodówce, z Witepsolem – w temperaturze pokojowej). Należy pamiętać, że postacie leku zawierające w swoim składzie antybiotyki powinny być wykonywane w warunkach aseptycznych [3, 13, 14]. W ostatnim czasie, poza „tradycyjnymi” formami do wylewania czopków, dostępne są także formy zamykane (o pojemności 1–3 g) [Rycina 2]. Podkreślić jednak należy, że wyjmowanie czopków z obu rodzajów form może stwarzać trudności dla pacjentów, szczególnie osób starszych.

LEKI RECEPTUROWE STOSOWANE W TERAPII ZAKAŻEŃ WYWOŁANYCH PRZEZ BAKTERIE, PIERWOTNIAKI I WIRUSY

W przypadku zakażeń wywołanych przez bakterie i pierwotniaki w lekach recepturowych najczęściej wykorzystuje się neomycynę, metronidazol, gentamycynę czy erytromycynę (Tabela 2.) oraz szereg antybiotyków występujących w  postaci preparatów doustnych lub w fiolkach m.in. amoksycylinę, cefuroksym, klindamycynę, amfoterycynę B czy doksycyklinę (Tabela 3.). W przebiegu infekcji wirusowych stosuje się preparaty z acyklowirem (Tabela 3.) [1, 3, 9, 14–16].

Nie wszystkie substancje dostępne są jako składniki pro receptura. W praktyce aptecznej farmaceuta często spotyka się z koniecznością użycia preparatu gotowego – w pierwszej kolejności powinno sięgać się po te dostępne w fiolkach (spełniają wymóg jałowości i zawierają niewiele substancji pomocniczych), a tabletki doustne powinny być używane w przypadku braku innej postaci leku.

Rp.
Augmentini 0,375
Clotrimazoli 0,1
Glycerini gtt. 5 Vehiculi q.s.
M.f. glob. vag.
D.t.d. no 12

Augmentin zawiera w swoim składzie amoksycylinę i kwas klawula- nowy. Amoksycylina jest antybiotykiem β-laktamowym o działaniu bakteriobójczym, natomiast kwas klawulanowy hamuje aktywność enzymów bakteryjnych (β-laktamaz), które rozkładają amoksycylinę. Dopochwowo amoksycylinę stosuje się przede wszystkim w przy- padku zakażeń Trichomonas vaginalis.

Augmentin dostępny jest w tabletkach w dawkach – 375 mg, 625 mg oraz 1000 mg. Należy zwrócić uwagę, że skład każdej z dawek różni się od siebie zawartością amoksycyliny, natomiast dawka kwasu klawulanowego zawsze pozostaje taka sama. Skład poszczególnych dawek to: Augmentin 375 – 125 mg kwasu klawulanowego i 250 mg amoksycyliny, Augmentin 625 – 125 mg kwasu klawulanowego i 500 mg amoksycyliny, Augmentin 1000 – 125 mg kwasu klawulanowoego + 875 mg amoksycyliny [20]. Z zapisu powyższej recepty wynika, że do sporządzenia globulek należy użyć 12 tabletek preparatu Augmentin 375 mg. W przypadku tego preparatu nie powinno się używać mniejszej liczby tabletek o większej dawce (w jednej globulce powinno znaleźć się 250 mg amoksycyliny i 125 mg kwasu klawulanowego). Podczas wykonywania globulek trzeba uwzględnić masę tabletki (ustalić doświadczalnie). Odpowiednią liczbę tabletek należy sproszkować w moździerzu i przesiać przez sito. Przenieść do opakowania do unguatora z uprzednio odważonym podłożem lub połączyć z podłożem stopionym na łaźni wodnej. Homogenną masę wylać do form [14, 17-20].

Rp.
Biseptoli 0,96
Acidi borici 0,06 Vehiculi q.s.
M.f. glob. vag.
D.t.d. no 12

Biseptol to chemioterapeutyk łączący w swoim składzie sulfametoksazol i trimetoprim (w stosunku 5:1 występuje pod nazwą kotrimoksazol). Obie substancje czynne w skojarzeniu mają silniejsze działanie bakteriobójcze niż każda z osobna. Dodatkowo kotrimoksazol wykazuje aktywność wobec bakterii opornych na jedną z jego substancji składowych. Często stosowany jest w leczeniu schorzeń ginekologicznych jednocześnie przebiegających z zakażeniem cewki moczowej. Preparat dostępny jest w postaci tabletek w dawkach: 120 mg (sulfametoksazol 100 mg, trimetoprim 20 mg), 480 mg (sulfametoksazol 400 mg, trimetoprim 80 mg), 960 mg (sulfametoksazol 800 mg, trimetoprim 160 mg). Wskazane jest użycie mniejszej liczby tabletek w większej dawce – ilość substancji czynnych zwiększa się proporcjonalnie [1, 9, 31].