O wykorzystaniu leku recepturowego w terapii bólu – preparaty o działaniu ogólnym

Ketoprofen (Ketoprofenum) (wykaz B, FP XI) jest białym lub prawie białym krystalicznym proszkiem, praktycznie nierozpuszczalnym w wodzie, natomiast łatwo rozpuszczalnym w etanolu 96% [7]. Substancja należy do grupy NLPZ. Mechanizm działania ketoprofenu polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy COX-1 i COX-2 (enzymu odpowiadającego za produkcję prostaglandyn w procesie zapalnym), z tego względu wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe [4,11]. Dawkowanie ketoprofenu przedstawione zostało w Tabeli 3.

Ketoprofen znajduje zastosowanie w chorobach reumatycznych (zwyrodnienia stawów obwodowych i kręgosłupa), leczeniu zmian pourazowych, leczeniu stanów zapalnych tkanek okołostawowych czy bolesnym miesiączkowaniu [4,11]. Poniżej przedstawiono przykładowe receptury zawierające w swoim składzie ketoprofen.

Rp. 8
Ketoprofeni 0,5
D.t.d. no 10 M.f.pulv.
D.t.d. no 10

Rp. 9
Ketoprofeni 0,15 Vehiculi* q.s.
M.f. supp.
D.t.d. no 12

*Jako podłoże stosowany może być olej kakaowy lub Witepsol H15.

Ważne jest, aby preparaty z ketoprofenem zabezpieczyć przed działaniem promieniowania słonecznego, ponieważ substancja jest wrażliwa na jego działanie, o czym należy poinformować pacjenta wydając lek z apteki oraz dołączyć do opakowania sygnaturę „Chronić od światła” [10,11].

FP XI wyróżnia dwie sole morfiny: chlorowodorek (Morphini hy- drochloridum) i siarczan (Morphini sulfas). Jako składnik pro receptura wykorzystywany jest chlorowodorek [7]. Chlorowodo- rek morfiny (wykaz N, FP XI) należy do silnie działających leków przeciwbólowych z grupy opioidów. Charakteryzuje się silnym działaniem przeciwbólowym (zarówno ośrodkowym, jak i obwodowym), a także przeciwzapalnym, z tego względu znajduje zastosowanie w leczeniu bólu w okresie okołooperacyjnym, zwalczaniu bólu pourazowego, pozawałowego i nowotworowego. W terapii przewlekłych bólów nowotworowych morfina podawana doustnie jest podstawowym silnym analgetykiem opioidowym z wyboru (klasyfikowana na III stopniu drabiny analgetycznej). Powszechnie znany jest potencjał uzależniający morfiny - jej stosowanie może powodować rozwój tolerancji oraz uzależnienie psychiczne i fizyczne [1-5]. Maksymalne dawki doustne morfiny jednorazowa i dobowa wynoszą 0,1 g (w zaawansowanej chorobie nowotworowej), a doodbytnicze 0,03 i 0,1 g [7].

Sporządzając lek recepturowy należy mieć na uwadze możliwości wystąpienia niezgodności w płynnych postaciach leku. Połączenie chlorowodorku morfiny z solami bromu lub jodu (jeżeli ich stężenie jest ≥ 5%) skutkuje wystąpieniem reakcji podwójnej wymiany – nastąpi wydzielenie nierozpuszczalnego osadu, natomiast z fenobarbitalem sodu (niezależnie od stężenia) cofnięciem dysocjacji – dojdzie do wytrącenia słabego kwasu fenobarbitalu. Należy rozdzielić niezgodne składniki i wydać je osobno [9]. Ze względu na brak płynnych postaci leku (przydatnych szczególnie w choro- bach z towarzyszącymi zaburzeniami połykania lub w terapii dzieci) w aptekach sporządza się preparaty morfiny w postaci kropli czy mikstur (recepty nr 10,11), które wykazują szybki początek działania i umożliwiają indywidualne dawkowanie dla każdego pacjenta. Według Farmakopei Amerykańskiej, okres przydatności do użycia roztworów z morfiną nie powinien przekraczać 14 dni [12,13]. Warto podkreślić, że lek recepturowy zawierający substancję z grupy 1-N musi zostać sporządzony w ciągu 4 godzin od momentu przyjęcia recepty [14]. Poniżej przedstawiono przy- kłady postaci leku zawierających morfinę (Tabela 4).

*Jako podłoże stosowany może być olej kakaowy lub Witepsol H15.

Piśmiennictwo:

1. Hylands-White, N.; Duarte, R.V.; Raphael J.H. An overwiec of treatment approaches of chronic pain management. Rheumatol. Int. 2017, 37, 29- 42.
2. Gajewski, P.; Szczeklik, A. Interna Szczeklika 2019, Medbook, wyd. 10, Kraków 2019.
3. Wordliczek J., Dobrogowski J. Leczenie bólu. PZWL Warszawa, 2011. Farmakoterapia bólu przewlekłego. Dostępne online: https://www.mp.pl/ bol/wytyczne/220326,farmakoterapia-wielolekowa-bolu-przewleklego (stan z dn. 20.04.2020).
4. Farmakoterapia bólu nowotworowego. Dostępne online: https://www. mp.pl/bol/wytyczne/218263,leczenie-farmakologiczne-iradioterapia-bolu-nowotworowego-udoroslych-imlodziezy (stan z dn. 20.04.2020).
5. Drabina analgetyczna WHO. Dostępne online: https://www.who.int/sear-ch?query=analgesic%20ladder&page=1&pagesize=10&sortdir=desc&- sort=relevance&default=AND&f.Countries.size=100&f.Lang.filter=en&f. RegionalSites.size=100&f.Topics.size=100&f.contenttype.size=100&f. doctype.size=100&facet.field=RegionalSites&facet.field=Topics&facet. field=doctype&facet.field=Countries&facet.field=contenttype&facet. field=Lang&filter=&tune=true&tune.0=3&tune.1=2&tune.2=2&tu- ne.3=3&tune.4=180&tune.5=75 (stan z dnia 20.04.2020).
6. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2017.
7. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii (z dn. 24.04.2015 r.). Dostępne online: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150000875 (stan z dn. 23.04.2020).
8. Gajewska M., Sznitowska M. (red.). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa 2019.
9. Strona internetowa: fagron.pl (stan z dnia: 14.04.2020 r.)
10. Ketoprofen, charakterystyka produktu. Dostępne online: https://www.mp.pl/ pacjent/leki/leki/doctor_subst.html?id=444 3 (stan z dnia: 20.04.2020).
11. Płotkowiak, Z.; Popielarz-Brzezińska, M.; Luczak, J.; Kluziak, M. Quality assessment of morphine hydrochloride solutions. Acta Pol. Pharma. 2004, 61, 103-106.
12. The United States Pharmacopoeia 34 and National Formulary 29, wyd. 34, t. 2, United States Pharmacopoeia Convention, Inc. Rockville 2011.
13. Ustawa prawo farmaceutyczne. Dostępne online: http://prawo.sejm.gov. pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011261381/U/D20011381Lj.pdf  (stan z dn. 20.04.2020).

Tekst opublikowany w numerze 4/2020 czasopisma Recepta