O wykorzystaniu progesteronu w recepturze aptecznej

Progesteron jest hormonem steroidowym stosowanym w ginekologii i położnictwie. Jako surowiec farmaceutyczny wykorzystywany jest progesteron mikronizowany, który charakteryzuje się lepszą biodostępnością w porównaniu z formą krystaliczną. Najczęściej sporządzanymi recepturowymi postaciami leku zawierającymi w swoim składzie progesteron są maści, kremy oraz globulki dopochwowe.

Leki recepturowe stanowią ważny element leczenia chorób ginekologicznych. Stwarzają bowiem możliwość dostosowania postaci leku i dawki do indywidualnych potrzeb pacjentki, co wpływa na poprawę skuteczności terapii oraz tolerancji substancji leczniczych.

Progesteron (FP XII, wykaz B) to biały lub kremowobiały, bezwonny, krystaliczny proszek praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, trudno rozpuszczalny w olejach roślinnych, rozpuszczalny w etanolu [1]. Należy do hormonów steroidowych z grupy gestagenów. Syntezowany jest w jajnikach (w ciałku żółtym jajników osiąga największe stężenie), jądrach, nadnerczach, łożysku oraz komórkach glejowych centralnego układu nerwowego i stanowi główny substrat do syntezy steroidów takich jak estron, estradiol czy kortyzol. Progesteron działa synergistycznie z estrogenami. Nazwa substancji związana jest z jej najważniejszą funkcją – z łaciny pro gestationem znaczy „dla utrzymania ciąży”. Hormon sprzyja owulacji poprzez stymulowanie proteolizy ściany pęcherzyka Graafa, wspiera prawidłowy rozwój endometrium, umożliwiając implantację zapłodnionego jaja oraz prawidłowy przebieg ciąży, zmniejsza wrażliwość mięśnia macicy na substancje o działaniu kurczącym (działanie tokolityczne), wpływa pobudzająco (w połączeniu z estradiolem) na gruczoł mlekowy, przygotowując go do laktacji (proliferacja pęcherzyków mlecznych), a w czasie ciąży zapobiega laktogennemu działaniu prolaktyny. Progesteron jest hormonem niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wszystkich układów w organizmie kobiety. Receptory progesteronu obecne są w tkankach piersi, mózgu, tętnic wieńcowych, kości, przewodu pokarmowego, stawów oraz macicy. Hormon ten odgrywa również znaczącą rolę w regulacji m.in. metabolizmu, cyklu snu, wpływa na pamięć i funkcje poznawcze. Zaburzenia hormonalne na tle niedoboru progesteronu skutkują upośledzeniem płodności i cyklu menstruacyjnego, powodują występowanie stanów zapalnych bądź atrofii pochwy, upośledzają regenerację tkanek po zabiegach operacyjnych w obrębie żeńskiego układu płciowego, predysponują do wystąpienia osteoporozy, utraty elastyczności skóry oraz podnoszą ryzyko zachorowania na nowotwory m.in. piersi czy jajnika [2, 3].

Progesteron jest tzw. hormonem bioidentycznym – jego struktura chemiczna jest tożsama z progesteronem wytwarzanym przez jajnik. Substancja otrzymywana jest na drodze syntezy z naturalnie występujących prekursorów ekstrahowanych z pochrzynu (diosgenina) lub soi (stigmasterol) [2]. Stosowanie progesteronu w formie krystalicznej jest jednak problematyczne ze względu na szybki metabolizm związku podczas pierwszego przejścia przez wątrobę oraz jego niską biodostępność. Wykazuje on również istotne metaboliczne działania uboczne – wzrost retencji sodu i wody w organizmie, upośledzenie tolerancji glukozy, krwawienia, wtórny brak miesiączki czy senność. Z tego względu na rynku farmaceutycznym surowiec dostępny jest w postaci zmikronizowanej (cząstki leku < 10 µm). Proces mikronizacji wpływa na wzrost dostępnej powierzchni leku, a w konsekwencji – na poprawę biodostępności, stopnia rozpuszczania i skuteczności działania. Dawka progesteronu zmikronizowanego ulega absorpcji w około 50–60%, a działania uboczne w trakcie trwania terapii występują incydentalnie [4, 5].