Zastosowanie leku recepturowego w terapii popromiennego zapalenia skóry (cz. 1). Preparaty o działaniu regenerującym

Oleje roślinne stosowane w preparatach półstałych po radioterapii

• Olej lniany (Oleum Lini virginale) zawiera w swoim składzie mieszaninę nienasyconych kwasów tłuszczowych należących do grupy witamin F: kwas alfa-linolenowy (35–65%), oleinowy (11–35%), linolowy (11–12%), które wzmacniają i regenerują naturalną barierę lipidową naskórka. W składzie oleju lnianego znajdują się także witamina E oraz kwasy omega 3, 6 i 9. Surowiec jest dobrze tolerowany przez skórę, efektywnie natłuszcza i nawilża, nadaje miękkość i elastyczność, a także regeneruje uszkodzoną barierę lipidową naskórka (nienasycone kwasy tłuszczowe biorą udział w metabolizmie lipidów) i ogranicza utratę wody, zmniejszając suchość oraz złuszczanie. Olej lniany wykazuje również działanie przeciwzapalne, przeciwświądowe, regeneruje naskórek, przyspiesza gojenie ran oraz chroni przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych [7, 10, 11]. W wykazie leków gotowych znaleźć można płyn na skórę – Linomag, który jest olejem lnianym z pierwszego tłoczenia z Linum usitatissimum L. semen (nasienia lnu zwyczajnego) [6].
• Olej rycynowy (Oleum Ricini, Ricini Oleum virginale) jest olejem bogatym w nienasycone kwasy tłuszczowe, m.in. oleinowy (2,5–6%), linolowy (2,5–7%), rycynolowy (85–92%). Substancja chroni skórę przed czynnikami zewnętrznymi, natłuszcza, łagodzi podrażnienia, przyspiesza gojenie ran, regeneruje uszkodzony naskórek [7, 10].
• Olej rzepakowy (Rapae oleum) zawiera w swoim składzie nienasycone kwasy tluszczowe, m.in. olejowy (50–67%), linolowy (16–30%), linolenowy (6–14%), fitosterole oraz witaminy A, E, K. Surowiec poprawia ukrwienie i pobudza metabolizm skóry, uelastycznia, wygładza, nawilża i odżywia skórę suchą, łuszczącą się, zapobiega jej pękaniu [7, 10].
• Masło kakaowe (Cacao oleum, Butyrum cacao) stanowi mieszaninę zarówno nasyconych, jak i nienasyconych kwasów tłuszczowych m.in. kwasu palmitynowego (24,4–26,2%), stearynowego (34,4–35,4%), oleinowego (37,7–38,1%) oraz linolowego, wolnych kwasów tłuszczowych i fitosteroli. Nie drażni skóry ani błon śluzowych, nawilża, regeneruje, niweluje działanie wolnych rodników, stymuluje produkcję kolagenu, uzupełnia niedobory witamin (przede wszystkim E) i pierwiastków, takich jak magnez, potas, żelazo i wapń w skórze, które sprzyjają regeneracji komórek. Zawartość przeciwutleniaczy w surowcu chroni przed promieniami UV oraz niweluje działanie wolnych rodników, wykazuje ponadto aktywność przeciwzapalną [7, 10].

Należy pamiętać, że oleje roślinne powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętym opakowaniu, bez dostępu promieni słonecznych, a utensylia używane do sporządzania leków recepturowych zawierających oleje powinny być suche, żeby zapobiec wprowadzeniu wody do układu [7].

Witaminy stosowane w preparatach półstałych po radioterapii

Witaminę A (Retinoli palmitas, Retinoli acetas, Retinoli propionas) stanowi kilka substancji o analogicznej budowie, spośród których największą aktywnością biologiczną charakteryzuje się all-transretinol stosowany w postaci estrów, tj. octanu i palmitynianu [11]. Surowiec ma zdolność wnikania w warstwę rogową naskórka, a w niewielkim stopniu dostaje się nawet do tkanek podskórnych i skóry właściwej, wywierając wpływ na syntezę białek, metabolizm oraz podziały komórkowe (witamina A stosowana miejscowo zwiększa nawet o 30% podziały mitotyczne komórek nabłonkowych), będąc czynnikiem wzrostowym dla nowych komórek. Substancja przyspiesza odnowę naskórka, wykazując działanie normalizujące w procesach różnicowania keratynocytów. Wskutek poprawy struktury warstwy rogowej dochodzi do wzmocnienia funkcji ochronnej naskórka i zmniejszenia przeznaskórkowej utraty wody (Transepidermal Water Loss – TEWL). W warstwach skóry właściwej witamina A, pobudzając fibroblasty, zwiększa wytwarzanie kolagenu i elastyny, a także zabezpiecza powstały kolagen przed degradacją, co wpływa na poprawę jędrności, elastyczności oraz nawilżenia skóry. Zmniejsza także rogowacenie naskórka, niweluje przebarwienia, chroni przed promieniowaniem UV [8–10, 12]. Należy pamiętać, że witamina A jest nietrwała, z tego względu często występuje w połączeniu z witaminą E, która wykazuje działanie antyutleniające dla witaminy A [7, 12]. Witamina A dostępna jako surowiec do receptury w postaci koncentratu olejowego pro receptura – 1 MIU/g oraz wodnych, solubilizowanych roztworów (Tabela 1) [6, 13–15].

Należy zwrócić uwagę, że koncentrat olejowy witaminy A nie zawiera zbędnych substancji pomocniczych takich jak środki konserwujące, emulgatory lub substancje aromatyzujące, co jest niezwykle istotne w przypadku leczenia skóry uszkodzonej w wyniku napromieniowania oraz jednocześnie wpływa na uzyskanie preparatów recepturowych o wyższej jakości fizykochemicznej. Ponadto witamina A pro receptura stosowana jest w znacznie mniejszych ilościach w porównaniu z solubilizatami wodnymi. Surowiec łatwo łączy się z podłożami tłuszczowymi, mineralnymi i roślinnymi, eliminując niezgodności recepturowe, które mogą pojawić się w przypadku stosowania wodnych solubilizatów zawierających emulgatory typu o/w [7, 13].