Leki stosowane w niedokrwistościach

Leki stosowane w leczeniu niedokrwistości

Preparaty żelaza

W przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza niezwykle istotna jest dieta. Dobowe zapotrzebowanie na żelazo wynosi 1–3 mg. Żelazo z produktów pochodzenia roślinnego wchłania się dużo gorzej niż z produktów pochodzenia zwierzęcego, stąd ściśle wegetariańska dieta sprzyja niedoborowi żelaza. Do produktów o wysokiej zawartości żelaza zaliczamy: podroby i warzywa strączkowe. W każdym posiłku należy uwzględnić warzywa i owoce o dużej zawartości witaminy C, która znacznie zwiększa wchłanianie żelaza (nawet dwu-, trzykrotnie). Bogate w witaminę C są papryka czerwona, natka pietruszki, brokuły, pomidory, truskawki, czarne porzeczki i cytrusy. Należy ograniczyć picie kawy i herbaty w czasie posiłków. Zawierają one związki hamujące wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Można je pić między posiłkami.

Należy podkreślić fakt, iż leczenie preparatami żelaza anemii mikrocytarnych jest postępowaniem objawowym. Przyjmowaniu preparatów żelaza może czasem towarzyszyć zespół objawów gastrycznych, takich jak: bóle brzucha, biegunka, ciemne stolce, nudności.

Najlepszym i najbezpieczniejszym sposobem jest przyjmowanie żelaza dwuwartościowego w postaci tabletek. Najczęściej stosuje się 100–200 mg żelaza na dobę. W ciągu kolejnych tygodni powinna następować poprawa wskaźników morfologii. Leczenie żelazem musi trwać ok. 3–6 miesięcy w celu uzupełnienia zapasów tego pierwiastka w organizmie, a po ok. 2 tygodniach od rozpoczęcia leczenia żelazem należy wykonać kontrolną morfologię z ilością retikulocytów, których liczba powinna wzrosnąć. Po podaniu preparatu zawierającego żelazo zaleca się dokładne płukanie zębów (preparaty mogą powodować przebarwienia zębów). Warto pamiętać, że wchłanianie żelaza zwiększają witamina C oraz kwaśne soki. Z kolei duża ilość masy pokarmowej, duża ilość fitynianów i fosforanów, zasadowe środowisko, tetracykliny, leki alkalizujące, cholestyramina zmniejszają wchłanianie żelaza.

Preparaty żelaza można także przyjmować pozajelitowo – dożylnie i domięśniowo. Wskazania do terapii dożylnej obejmują: zaburzenia wchłaniania żelaza, potwierdzone tzw. płaską krzywą wchłaniania, nietolerancję doustnych preparatów żelaza, stany, w których zachodzi większa utrata żelaza niż jego możliwe wchłanianie drogą pokarmową oraz przewlekłą dializoterapię. Przed podaniem wyliczonej dawki preparatu obowiązuje wykonanie próby polegającej na dożylnym podaniu niewielkiej ilości nierozcieńczonego roztworu żelaza. W preparatach pozajelitowych podajemy wyłącznie żelazo trójwartościowe. Podczas stosowania preparatów pozajelitowych należy pamiętać, że istnieje możliwość wystąpienia wstrząsu oraz istnieje niebezpieczeństwo przedawkowania.

Żelazo można podawać także profilaktycznie, a wskazania obejmują m.in. noworodki z ciąż mnogich, dzieci matek, które w okresie ciąży miały niedokrwistość, dzieci narażone na straty krwi w okresie okołoporodowym, okres szybkiego wzrostu, niedobory pokarmowe, skłonność do krwawień.

Wchłanianie żelaza zwiększają witamina C oraz kwaśne soki. Z kolei duża ilość masy pokarmowej, duża ilość fitynianów i fosforanów, zasadowe środowisko, tetracykliny, leki alkalizujące, cholestyramina zmniejszają wchłanianie żelaza.

Witamina B12

Cyjanokobalamina (Vitaminum B12) jest stosowana w leczeniu niedokrwistości megaloblastycznej spowodowanej niedoborem lub brakiem czynnika Castle’a (choroba Addisona–Biermera) oraz w leczeniu innych niedokrwistości makrocytarnych. Pozostałe wskazania do stosowania cyjanokobalaminy obejmują zaburzenia układu nerwowego (np. neuropatia cukrzycowa, stwardnienie rozsiane), depresję, bezsenność, pogorszenie funkcji poznawczych (tj. choroba Alzhaimera i demencja starcza), choroby układu sercowo-naczyniowego oraz bezpłodność u mężczyzn (mała liczba plemników).

Zapotrzebowanie dorosłego człowieka na witaminę B12 wynosi około 1–2 μg na dobę. Witaminę B12 podaje się domięśniowo w dawce 1000 µg dziennie przez ok. 10–14 dni. Reakcję na leczenie ocenia się na podstawie retikulocytozy. Przełom retikulocytarny powinno obserwować się ok. 7. do 10. dnia leczenia. Kolejno witaminę B12 podaje się w tej samej dawce dobowej raz na tydzień do czasu normalizacji stężenia hemoglobiny i poziomu erytrocytów, co następuje zazwyczaj po 4–8 tygodniach. Wskazana jest równoczesna suplementacja żelaza i kwasu foliowego. Warto pamiętać, że kwas askorbinowy znosi działanie cyjanokobalaminy.

Stosowanie cyjanokobalaminy wiąże się z występowaniem szeregu działań niepożądanych, w tym uczucia uogólnionego obrzęku ciała, wstrząsu anafilaktycznego, zastoinowej niewydolności serca, obrzęku płuc, zakrzepicy naczyń obwodowych, biegunki oraz zaostrzenia wrodzonego zaniku nerwu wzrokowego (choroba Lebera).

Zapotrzebowanie dorosłego człowieka na witaminę B12 wynosi około 1–2 μg na dobę.

Kwas foliowy

Kwas foliowy jest stosowany w profilaktyce oraz leczeniu stanów wynikających z jego niedoboru, zwłaszcza w niedokrwistości megaloblastycznej, przewlekłych zaburzeniach wchłaniania jelitowego, niedożywieniu i alkoholizmie.

Terapeutyczna dawka kwasu foliowego wynosi 10–45 mg/dobę. Najczęściej kwas foliowy podaje się doustnie w dawce 15 mg dziennie do czasu wyrównania niedokrwistości. Przełom retikulocytowy następuje w 7.–10. dniu leczenia. Czas terapii zwykle wynosi ok. 2–3 tygodni. W przypadku utrzymywania się przyczyny niedoboru należy stosować leczenie podtrzymujące w dawce 5–15 mg/dobę.

W związku ze znacznym zwiększeniem zapotrzebowania na kwas foliowy w okresie ciąży należy pamiętać o postępowaniu profilaktycznym. Zwykle zaleca się podawanie kwasu foliowego w dawce dobowej 0,4 mg przez miesiąc poprzedzający ciążę oraz podczas pierwszego trymestru ciąży.

Leczenie kwasem foliowym jest bezpieczne, jednak sporadycznie mogą pojawić się objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego. Poza tym stosowanie kwasu foliowego wiąże się z możliwością występowania nudności, wymiotów, zaburzeń snu oraz złym samopoczuciem.

Podawanie kwasu foliowego przeciwwskazane jest w niektórych postaciach nowotworów (nowotwory układu krwiotwórczego, pierwotne i wtórne nowotwory kości), w stwierdzonym uszkodzeniu tkanki mózgowej i rdzenia kręgowego.

Do najważniejszych interakcji kwasu foliowego zaliczamy te z lekami przeciwpadaczkowymi – jednoczesne podawanie kwasu foliowego podczas stosowania leków przeciwpadaczkowych może zmniejszać stężenie tych leków we krwi. Z kolei leki przeciwpadaczkowe (fenobarbital, fenytoina, prymidon), doustne środki antykoncepcyjne, leki przeciwgruźlicze, etanol i antagoniści kwasu foliowego (sulfonamidy, metotreksat, pirymetamina, trimetoprym, salazosulfapirydyna) mogą spowodować niedobór kwasu foliowego w organizmie.

W związku ze znacznym zwiększeniem zapotrzebowania na kwas foliowy w okresie ciąży należy pamiętać o postępowaniu profilaktycznym.

Witamina B2

W niektórych przypadkach niedokrwistości hemolitycznych występuje spadek aktywności reduktazy glutationowej w krwinkach czerwonych. Aktywność tego enzymu zależy od odpowiedniego poziomu ryboflawiny. Stąd też podanie witaminy B2 w tych przypadkach powoduje zwiększenie aktywności reduktazy glutationowej i ustąpienie niedokrwistości.

Zapotrzebowanie na witaminę B2 wynosi około 1,5 mg na dobę. Preparat przyjmuje się doustnie, dorośli 3–9 mg dziennie w 1–3 dawkach; dzieci od 4 r.ż. 3–6 mg dziennie w 1–2 dawkach.
Działanie niepożądane związane ze stosowaniem witaminy B2 obejmują skórne zmiany uczuleniowe, nudności oraz wymioty.

W niektórych przypadkach niedokrwistości hemolitycznych występuje spadek aktywności reduktazy glutationowej w krwinkach czerwonych. Aktywność tego enzymu zależy od odpowiedniego poziomu ryboflawiny.

Witamina B6

Metabolicznie aktywną postacią witaminy B6 jest fosforan pirydoksalu, który stanowi grupę prostetyczną wielu układów enzymatycznych: w tym syntetazy kwasu aminolewulinowego, którego niedobór powoduje niedokrwistość syderoblastyczną na skutek upośledzenia biosyntezy hemu. Oprócz niedokrwistości witaminę B6 stosuje się w: wymiotach ciężarnych, polineuropatii cukrzycowej, chorobie popromiennej, chorobie alkoholowej i objawach niepożądanych wywoływanych przez izoniazyd.

Średnie dobowe dawki lecznicze pirydoksyny wynoszą 50–150 mg, a profilaktyczne – 50 mg. Pirydoksynę można także podawać domięśniowo lub dożylnie w dawce 100–300 mg/24 h.

Pirydoksyna nie wykazuje działania toksycznego u człowieka nawet po podaniu dużych dawek (1,0/24 h). Natomiast po podawaniu przez 2 miesiące witaminy B6 w dawce powyżej 2 g/24 h mogą wystąpić neuropatie obwodowe. Obserwowano niekiedy objawy zależności po odstawieniu.

Pirydoksyna nie wykazuje działania toksycznego u człowieka nawet po podaniu dużych dawek.